Nhạc Lê Mạnh Trùy

Thiền Tính Trong Thơ Haiku Của Nhật Bản

2013-03-25T06:30:41+00:00

Thiền Tính Trong Thơ Haiku Của Nhật Bản
Hải Đà - Vương Ngọc Long

Thi ca là một nghệ thuật thẩm mỹ của ngôn ngữ tạo hình thêu dệt nên ý tứ, nhịp điệu và cảm xúc của con người đối với vũ trụ và nhân loại …. Ca dao tục ngữ trong nền văn chương phong phú Việt Nam là một tinh hoa không ai có thể chối cãi, có một giá trị siêu việt và năng lực truyền đạt cảm giác rất hoàn chỉnh, trong khi Đường Thi là một đỉnh cao rực rỡ của thi ca Trung Quốc, mang một tiết tấu nhịp nhàng và âm hình dày dặc. Và khi nói đến nền thi phú Nhật Bản thì người ta phải nói đến thơ Haiku, mang một sắc thái đặc trưng riêng biệt của nền văn hóa Nhật. Haiku một thể thơ xúc tích, có ý tưởng cao siêu và ẩn dụ thâm thúyï, hàm chứa cô đọng trong một cõi thơ nho nhỏ hài hòa chỉ có 17 âm tiết bao gồm ba dòng : câu đầu 5 âm, câu giữa 7 âm và câu cuối 5 âm, theo vế 5-7-5. Ba câu thơ ấy không cần phải có vần điệu, đúng niêm luật, hoán chuyển chấm phết .. nhưng là sự kết hợp giữa màu sắc, âm thanh, tượng hình có chọn lọc. Thoạt nhìn chỉ là một bài thơ ngắn gọn, nhưng người thơ đã dẫn dắt chúng ta đi qua một khu vườn chữ nghĩa nhỏ hẹp để thênh thang bước vào một cõi tư duy vô cùng bát ngát, một chân trời sáng tạo rộng mở mà người đọc cần có một sự tưởng tượng dồi dào phong phú . Thơ Haiku xuất hiện ở Nhật Bản vào thế kỷ 16 và người đầu tiên sáng lập ra thể thơ Haiku có thể nói là thi-hào Basho (1644-1694), vàtrong trường phái thể thơ nầy phải kể đến các thi sĩ nổi tiếng khác như Yosa Buson, Kobayashi Issa, và Masuoka Shiki . Những tác giả Hoa Kỳ nổi tiếng đã đi tiên phong trong việc sáng tác những dòng thơ Haiku tuyệt đẹp và gợi cảm có thể kể những thi sĩ Gary Snyder, Richard Wilbur, Lew Welch và Richard Wright …. Thông thường một bài thơ Haiku trưng bày hai hình ảnh và đối tượng trái ngược nhau: một hình ảnh cụ thể ghi dấu thời gian và nơi chốn, một hình ảnh trừu tượng sống động và linh hoạt. Nhà thơ không phân tích và miêu tả, không bàn luận về chi tiết của sự liên kết giữa hai hình ảnh nầy, mà chỉ để lại những cảm giác xao xuyến, sâu sắc và tế nhị, để tự nó kết tinh trong trí tưởng tượng và mơ ước của người đọc, khơi động tiềm thức để người đọc tự suy diễn và cảm nhận . Hai hình ảnh nầy bổ sung cho nhau, đi từ cái tiểu ngã của một sự vật để hòa đồng vào cái đại ngã của vô biên, tạo nên một cảm xúc mãnh liệt trong lòng người đọc. Nhà thơ Mai Thảo đã cho chúng ta thấy cái hội nhập nầy :
"Ta thấy trong ta trục đất ngừng …
Và cùng một lúc trục trời ngưng …." (MT) Trong cái huyền diệu của tình yêu muôn màu, người ta cũng đã nhận diện cái điểm tương đồng nầy : "mắt em là cả một trời yêu …." , từ một đốm nhỏ của con "mắt" để bung ra một khung "trời" .. như một nhà thơ đã thiết tha :
" Trong mắt em hằng hà tinh tú vỡ…
Muôn vàn tia vết chém tựa sao băng ….
Tôi cúi đầu : kẻ thất tình vô tội ….
Là tù nhân trong ngục mắt kiêu căng …"

Cái tiểu vương quốc của những con chữ gò bó chải chuốt bỗng vươn mình ảo hóa trở thành một vũ trụ siêu hình .
Haiku là một nghệ thuật tổng hợp tinh tế tuyệt vời giữa Phật giáo và Lão Giáo trong thế giới Thiền thi, giữa cụ thể và trừu tượng, giữa ẩn dụ và phân tích, giữa thiên nhiên vũ trụ và nội tâm con người … Vạn vật và vũ trụ đều có nguồn gốc từ Đạo … theo triết lý luân hồi sinh hóa vô thường và kiếp người cũng chỉ là phù sinh hư ảo mà thôi … Điều nói ra được thì hữu hạn, mà ý lại vô hạn … "siêu dĩ tượng ngoại" (vượt ra ngoài hình tượng) … chính là "điều mà thơ muốn mọi người lãnh hội chẳng phải là điều có thể nói được mà là những điều mà thơ chưa nói ra" . Trong thơ Haiku có sự dung hợp giữa Thiền và Thơ, vì thơ biểu lộ tình cảm và thơ có thể tải đạo … Thơ Haiku đi từ một sự vật cụ thể thật nhỏ nhoi tầm thường để dẫn dắt người đọc đi vào cõi mênh mông bát ngát không hình tượng … như một thiền sư đã nói : "gom góp tất cả lời nói để hoàn thành một câu, vò cả đại thiên thế giới thành một hạt bụi" , đồng tâm ý hiệp với thi sĩ William Blake "a world in a grain of sand" ( cả vũ trụ trong một hạt cát) …
"Từ trong hạt bụi ngu ngơ ấy …
Mưa nắng vô thường sây sát nhau.."
để cuối cùng người thơ đốn ngộ được :
"Từ trong hạt cát hằng sa đó …
Vũ trụ Chân Như sáng nhiệm mầu .."
Trong phạm vi bài nầy, chúng tôi xin dẫn chứng những bài thơ Haiku về hoa Quỳnh,
phần Anh Ngữ được trích từ trang liên mạng có đề tựa : Cereus or Queen of the Night - haiku collection (http://wwwstaff.hint.no/~phn/cereus.htm),
phần thơ Pháp do Thanh Tâm chuyển ngữ, và phần thơ Việt do Vương Ngọc Long dịch.Một bài thơ Haiku trong trang sưu tầm (Cereus Haiku Collection) đã cho chúng ta thấy hình ảnh của một loài hoa mong manh, mang kiếp sống phù du, giữa màn đêm sương khói huyền ảo, âm thầm lặng lẽ hé nở những cánh mỏng lụa là, như đem sức sống cuộn trào vào từng hơi thở của người thưởng ngoạn, phải chăng đó là một niềm hy vọng bí ẩn, khó hiểu của một loài hoa kiều diễm mang tên Nữ Hoàng Đêm (Queen of Night). Người thơ hình như đã nhập thân vào loài hoa khêu gợi đó, để từ đó chiêm nghiệm được quá trình nở hoa " sinh sinh hoá hóa" từ bên trong (silently unravelling ) : khởi đầu một cành cây trơ … đến một cái gì nhu nhú dưới phiến lá …. rồi xuất hiện một nụ trắng ngà … từ đó nụ tung cánh bung xòe ra… và cuối cùng là hoa mãn khai toàn vẹn với những cánh xinh xắn nõn nà tỏa hương thơm ngan ngát …Fragile one night queen
silently unravelling
the mystery of hope.Fragile reine d'une nuit
dévoile silencieusement
le mystère d'espoir.Nữ Hoàng Đêm mảnh khảnh
Trong âm thầm hé nụ phô hoa
Niềm tin yêu huyền bí

Với màu sắc trắng ngà nhợt nhạt biểu tượng cho sự ngây thơ khờ dại, loài hoa đêm lộng lẫy khát khao nầy đang chờ đợi khai hoa nở nhụy…. đâu biết rằng kiếp sống tạm bợ ngắn ngủi đó sẽ đến hồi chấm dứt khi bình minh chợt sáng … chẳng khác gì bóng câu qua cửa sổ, giọt sương hư ảo trên cành … Những thi ảnh trữ tình, những biểu tượng thâm thúy, những tín hiệu bàng hoàng đã thu hút và dẫn dắt tâm tư người đọc vào một thế giới cao siêu để tự suy niệm về kiếp nhân sinh của con người quanh quẩn trong cuộc sống phù trầm đầy oan khiên nghiệp chướng nầy .

Ivory innocence....
lustrous desert night flower
is choked by morning.D'un blanc innocent...
belle fleur nocturne du désert
fanera dès l'aube.Ngây thơ sắc trắng ngà
Đêm sa mạc màu hoa lộng lẫy
Héo tàn trước ánh dương

Những cánh hoa êm ái mềm mại như nhung như lụa, mượt màø lả lướt, tỏa hương thơm ngan ngát cả khung trời, mang vóc dáng liêu trai, ấn tượng của sự hấp dẫn huyền bí giữa màn đêm buông phủ, cô độc khóc thầm cho một cuộc tình lẻ loi chóng nhạt phai .. sớm nở mau tàn … và màn đêm chính là giây phút linh thiêng để loài hoa tỏ tình …

White velvet fragrance
blanketing one lonely night.
Evanescent love.Parfum velouté
embaumant pour une seule nuit.
L'amour éphémère.Trắng muốt như lụa hương
Đêm quạnh quẽ bao trùm bóng tối
Phôi pha một mối tình

Mỗi một loài hoa có một ngôn ngữ riêng cho tình yêu… Hoa quỳnh tượng trưng cho sắc đẹp phù du và tiếng nói chung tình, dù trong cõi đời phù hư biến thể đầy chông gai cạm bẫy với những trăn trở chua xót của đau thương trầm thống .. vẫn vươn mình tìm sự giải thoát ra khỏi vọng ngã u minh để tự mình cảm nghiệm được cái thanh tịnh vô vi trong bầu trời thuần khiết lãng đãng hương thiền kỳ diệu của loài hoa đêm …

Scented white velvet
nestled in a bed of thorns
dark single night love.La soie parfumée
nichée dans un lit d'épines,
la seule nuit d'amour.Ngát thơm hoa lụa trắng
Một mình ẩn náu bụi đầy gai
Tình yêu đêm độc thoại

Những cánh hoa đó như những tà áo thướt tha của người vũ nữ đang nhảy múa trong một khung cảnh éo le … như bị giam cầm giữa những chông gai của vườn đời .. và khi đã đạt được đến đỉnh cao vi diệu của nghệ thuật là lúc hé nở tròn trịa, lại là lúc không được đón nhận vòng hoa nguyệt quế mà phải héo tàn khi bình minh lấp ló ở chân trời, khi ánh sáng của vầng dương ẩn hiện lung linh qua kẽ lá… Phải chăng đó là chu kỳ của kiếp sống vô thường có hình thành và tịch diệt … Những cánh lá quạnh hiu tàn rơi đem theo những nỗi buồn vơ vẩn … Sự hiện hữu vật chất trên thế gian nầy sẽ tự hủy diệt như những cánh hoa tàn héo kia, chỉ còn lại vũ trụ tâm linh vĩnh cửu, nơi chốn Chân Như an bình và thư thái mãi mãi trong tâm hồn của thi nhân.

Delicate petals
perfumed, thorn besieged captives.
Dawn's the assassin.Pétales délicats
parfumés, frôlés d'épines
démolis par l'aube.Cánh hoa mềm êm ái
Thơm ngát, cầm mình giữa bụi gai
Trước bình minh chịu chếtCái vẻ đẹp hào quang của loài hoa đêm như có một sức thu hút mãnh liệt thôi miên người nhìn, phải say mê chìm đắm vào thế giới huyền ảo, dị thường trong vũ trụ về đêm.Mesmerizing glow....
innocence scented darkness
frail queen for a night.Une lueur charmante...
arôme angélique nocturne
frêle reine pour une nuit.Mê hồn sắc lung linh
Hương thơm ngây dại ngát trời đen
Tha thướt nữ hoàng đêm

Nắng đã lên … những giọt sương mai lãng đãng, đang vắt vẻo trên những nhánh cây đọt lá… Những cánh hoa tàn úa đang rơi rụng lả tả… Một loài hoa đã chết và một ngày mới bắt đầu, nhưng hình ảnh của loài hoa đó xa xa, mờ mờ … không sôi động mà vẫn lặng lẽ ẩn mật trong tâm cảm và tư duy của người thưởng ngoạn … để rồi đem lại những cảm giác lạ lẫm đột nhiên bỡ ngỡ, bàng hoàng, sững sốt … giữa níu kéo và hoài nghi …
" Ta ngỡ mất mà chưa đành đánh mất …
Bởi mùi hương ngự trị cánh hoa tàn ….." .
Một bài thơ Haiku, một bông hoa quỳnh nở rồi tàn … một kiếp phù sinh … một giấc hoàng lương mộng …
" Phù bào khoảnh khắc vòng sinh diệt ….
Sớm nở đêm tàn tựa kiếp hoa…"
Cái sân khấu tuồng đời đầy hỷ nộ ái ố, tham sân si đã hạ màn theo những cánh hoa tàn …để lại ngơ ngẩn , bần thần và luyến tiếc …"
Đời đáng chán hay không đáng chán ? …
Cất chén quỳnh xin hỏi bạn tri âm …"

Vương Ngọc Long

Đọc Chủ Đề " QUỲNH HOA ":

Sưu Khảo : Đôi Mắt trong Thi Ca (Phần 2)

2012-11-10T22:46:49+00:00

Sưu Khảo : Đôi Mắt trong Thi Ca (Phần 2) bài viết của Hải Đà - Vương Ngọc Long

(Kính tặng Giáo Sư Tô Đồng, Tiến Sĩ Nguyễn Đức Thái và Ban Chủ Trương Tập San Chuyên Nghiệp Dược Khoa số 4 - chủ đề MẮT)

Mắt nhung là hình ảnh thật quí phái, trang đài, óng ả như tơ mềm ,êm ái như nhã nhạc…

Bao năm đi giữa kinh thành
Bao năm lẻ bóng, lẻ hình, lẻ đôi.
Cả kinh thành có những ai?
Cả kinh thành có một người mắt nhung!Người ơi cứu vớt tôi cùng
Dành đôi mắt đẹp cho lòng rất đơn
Tôi còn mơ ước gì hơn!
Hai tay người chắp phím đờn cho tôi
Phải chăng tôi đã yêu rồi?
Hồn xin qùi dưới mắt người từ đâyĐêm qua buồn quá tôi say
Đã mơ một giấc mơ đầy mắt nhung!
Mắt Nhung (Nguyễn Bính)

Em đẹp như một bài thơ
Hồn nhiên như thể giấc mơ khôn cùng
Mắt nhung rải lối cõi lòng
Tóc huyền quấn quýt một vùng không gian.
Đôi Mắt Em (Sóng Việt)Tóc mây nhè nhẹ buông lơi
Vai mềm như lụa, tuyệt vời mắt nhung
Nhìn vào cõi mộng mung lung
Hồn ai ngơ ngẩn tưởng chừng tương tư
(Bùi Vi Thiện)

Xin yêu thương đến trong hồn côi
Ru cơn đau qua miền thương nhớ
Qua đêm xanh độc hành mang lẻ loi
Ôi xanh xao tiếng than hờn oán
Đêm kinh đô muôn màu ngã bóng
Một người tìm "Sao" mắt em!
Loan Mắt Nhung (Huỳnh Anh)

Em về chốn ấy có hay nơi đây có một người
Vòng tay đơn côi về ôm gối chăn đợi chờ
Chờ em nơi hẹn cũ, chờ em trên lối xưa
Người tôi yêu màu mắt nhung tuyệt vời.
Màu Mắt Nhung (Đức Huy)

Nhung và lụa là những biểu tượng của mềm mại tha thướt. Màu Mắt Lụa dịu dàng hồn nhiên và quyến rũ làm sao :

Xưa em tóc ủ ngang vai,
nghiêng che mắt lụa, bổ đôi tuổi hồng.
Môi ngoan, hồng nhẹ màu son,
ru tình, giọng hát chớm ươm nụ sầu .
Ru Tình (Phạm Chung)

Có những đôi mắt rất là thánh thiện, mang tâm hồn nhân ái, vị tha và bao dung, mà con người trên đường đời trắc trở gian nguy, khi gặp cảnh éo le oan nghiệt, thường tìm đến để cầu xin che chở :

Đôi mắt nào của Chúa ở trần gian
Có soi thấu tận cùng miền u uẩn ?
Đôi mắt nào sáng như trời quang đãng
Hay ân cần chuyên chở lụy phiền tôi

Chẳng bao giờ thần thánh chịu hở môi
Tôi cũng thế nên sầu say lúy túy
Tôi cũng thế nên hờn cao ngất núi
Chờ em qua, rồi, để qua luôn ...

Đôi mắt nào của Chúa ở trần gian
Hãy phán đoán tâm hồn tôi, thánh thiện
Đôi mắt nào tuyệt vời linh hiển
Hãy tò mò thêm chút nữa, tình tôi !
Đôi Mắt Nào Linh Hiển (Nguyễn Tất Nhiên)

Những ánh mắt nhân ái suốt một đời, man mác hương vị thiền :Mẹ như ánh mắt trăng rằm
Lệ từ bi chảy ngàn năm chẳng mòn
Vơi đầy đạo nghĩa sắt son
Tràn dâng biển Hạnh, ngập nguồn Tam Cương
Mẹ Về Mở Hội Vu Lan (Hải Đà)

Những ánh mắt của Trí Huệ Bát Nhã thoát ra khỏi vòng tham sân si tục lụy, ánh mắt của lương tri sáng soi từ linh hồn tiền kiếp sâu thẳm, ánh mắt huyền vi của Chánh Niệm, chuyển hóa khổ đau, sợ hải, tuyệt vọng và chán chường, ánh mắt Bồ Tát chấp nhận tất cả oan khiên của cõi đời .. như một khoảnh khắc chiêm bao của hoàng lương mộng,..

Ôi tiết nhịp thiên tài hay quỉ mị
Xô hồn ta lảo đảo giữa tường cao
Trưa dài lắm ta luân hồi vô thủy
Đổi hình hài con mắt vẫn đầy sao
(Tuệ Sỹ)

Người mắt biếc ngây thơ ngày hội lớn
Khoé môi cười nắng quái cũng gầy hao
Như cò trắng giữa đồng xanh bất tận
Ta yêu người vì khoảnh khắc chiêm bao.
Thoáng Chốc (Tuệ Sỹ)

Đôi mắt ướt tuổi vàng khung trời hội cũ
Áo màu xanh không xanh mãi trên đồi hoang
Phút vội vã bỗng thấy mình du thủ
Thắp đèn khuya ngồi kể chuyện trăng tàn
(Tuệ Sỹ)

Lại ác mộng bởi rừng khuya tàn bạo đấy,
Thịt xương người vung vãi lối anh đi.
Nhưng đáy mắt không căm thù đỏ cháy,
Vì yêu em trên cây lá đọng sương mai.
Ác Mộng Rừng Khuya (Tuệ Sỹ)

"Trong đáy mắt chuyện đời như mây trôi nổi" (Nhãn để phù vân khan thế sự) . Khi nhắm mắt lại, trôi vào giấc ngủ thấy mộng thì cũng là chuyện thường tình..Mở mắt ra nhìn đời .. thì đời cũng chỉ là giấc mộng “khai nhãn mộng” .. hư hư thật thật ..
thì đời có phải là sắc sắc không không như thi sĩ Nguyễn Du đã nói :

Trần thế bách niên khai nhãn mộng
Hồng sơn thiên lý ỷ lan tâm
Bồi hồi đối cảnh độc vô ngữ
Bạch phát sổ hành thùy ngã khâm
La Phù Giang Thủy Các Độc Tọa (Nguyễn Du)

Mở mắt trăm năm đời mộng ảo
Hồng Sơn nghìn dặm chạnh lòng đau
Ngậm ngùi đối ảnh, thân hiu quạnh
Áo rủ đôi hàng tóc trắng phau
(Hải Đà phỏng dịch)

Tưởng bây giờ là bao giờ
Rõ ràng mở mắt còn ngờ chiêm bao ..
Truyện Kiều (Nguyễn Du)

Mắt ngọc biểu tượng cho những hình ảnh trân quí, không vẫn đục của thời lưu bút ngày xanh, chiều râm ran tiếng ve sầu, nỗi buồn vu vơ của tiếng trống sân trường, hoài niệm xanh phiêu bồng theo gió hạ, thoáng hương thơm của nắng mới phượng hồng . Đó là những hình ảnh thật bình dị dễ thương của một thời hoa mộng : có nắng cười và có mắt xanh như ngọc , cùng hạ rong chơi, tình tứ làm sao !

Mùa xanh mắt ngọc
Như là em ngoan
Hạ huyền suối tóc
Trên vai dịu dàng
Ta mời em về
Cùng hạ rong chơi
Nắng cười trong mắt
Trên hồng đôi môi
Mùa xanh mắt ngọc (Linh Lan)

Từ em
mắt ngọc long lanh
Tóc mây
phủ kín kinh thành thương yêu
Từ ta
phố xá hoang liêu
Hồn thơ lãng đãng
những điều vô ngôn
(Phạm Ngọc)

Ánh mắt đã tỏa ra những tia vô hình có sức mạnh tiềm ẩn bám chặt vào tâm tư, trí nhớ và tình cảm của người đối diện, dẫu cách xa rồi vẫn còn nhớ mãi … như Xuân Diệu đã tưởng tượng trong một buổi sáng mùa thu, cùng người đẹp thăm hồ nước trong veo, giữa cảnh đẹp thanh tịnh, nên thơ hữu tình, đã hình dung đôi mắt ngọc của người yêu dấu :

Cuối thu vàng núi quanh bờ
Nước non trong sạch ai ngờ thần tiên
Em cười, đôi ngọc mắt đen
Nửa in sắc nước nửa đen sắc trời
(Xuân Diệu)

Có thi nhân "của buổi chiều trở mình hoang vắng" , chưa rời bỏ được bâng khuâng xao xuyến của tuổi thanh xuân, bỗng muốn viết cho người tình một bài thơ ...cũng chỉ vì "Ngọc Mắt, em xanh"

..Xoay người lại nơi em giọt nắng,
trở mình qua, kìa, Ngọc Mắt em xanh
Đôi chim khuyên thỏ thẻ trên cành
sao cười cợt cho tôi thèm giọng nói .
Hỏi ai đợi chờ mà không hề mòn mỏi
ngước mắt hoài cũng thèm chút trăng sao ...
Ngọc Mắt (Hằng Hà Sa)

Những ánh mắt "liêu trai" , lênh đênh giữa hai bờ ảo thực, lãng đãng khói sương, có nét đẹp cổ kính, chỉ còn biết cảm nhận trong hồn, khó mà cắt nghĩa thành lời:

Tặng em một đóa hồng tươi
Hạt thu còn đọng mắt người liêu trai
Xin em nhẹ gót nhung hài
Cho anh ngắm bước trang đài lụa bay
(Trần Thiện Hiệp)

Mắt em đổ lệ liêu trai
Rừng chong mắt đợi đêm dài sao sa
Thuyền ta lạc giữa ngân hà
Mái chèo khua động nguyệt tà vỡ tan
(VNL)

Có thi nhân đã muốn những hạt nước mắt hóa thân thành những hạt ngọc, dầu đã đắm chìm trong biển cả của đau thương và tuyệt vọng :

Lẽ nào biển không mặn bằng nước mắt
Sóng cồn cào ôi sóng thắt bờ dương
Phút nông nổi vạn cánh buồm nghiêng ngả
Bỗng dị hình một vết đau thương
Làm sao biết bão giông từ đâu đến
Khi bình yên mặt biển quá tinh khôi
Làm sao biết mỗi lần anh sai hẹn
Khi bên em anh say đắm tuyệt vời?
Nước Mắt Biển (Đinh Thu Hiền)

Từ ánh mắt anh trao hôm ấy
Em ngỡ ngàng lệ nhỏ từng đêm
Chiều chiều con sóng triều lên
Mờ mờ ảo ảo tim mềm khóe mi....
(Vương Uyên)

Thi sĩ Xuân Diệu đã nói đến những giọt nước mắt đau thương của nhân loại :Trăm ngàn kiếp lệ cuốn theo sông
Biển chứa long lanh sóng vạn trùng
Trái đất ba phần tư nước mắt
Đi như giọt lệ giữa không trung
Lệ (Xuân Diệu)

Đôi mắt có vẻ buồn vời vợi thấm thía vô cùng là đôi mắt Thu. Chiều thu đã vô tình rũ xuống muôn lớp bụi thu mờ trong đôi mắt sầu cô quạnh. Người lữ khánh ở giữa khung trời tĩnh mặc vô ngôn, ngậm ngùi cay đắng đã tự hỏi :Mòn con mắt sầu đưa từ cổ độ
Bụi thu mờ ai phủi với hai tay
(Bùi Giáng)

Tâm tư có thể là hoài vọng đau đớn, nhưng những ánh mắt mùa thu phải diễm lệ, mang dáng đẹp man mác u hoài giữa cõi mộng phiêu bồng . Đôi mắt đã được thi nhân ví như hồ thu xanh biếc, trong vắt tựa pha lê để người tình soi bóng ..

Mắt em là cả hồ thu,
Tiếng em thánh thót như ru men tình.
Ước sao chỉ có đôi mình.
Nhưng đâu chỉ có chúng mình ước ao?
Đêm nào ngước mắt trông sao,
Cùng em, mơ ước nơi nào viễn du.
Nhìn em, đáy mắt hồ thu,
Anh quên giấc mộng viễn du nơi nào.
Mắt Biếc (TG)

Đôi mắt sầu mộng đó là nơi chốn bình an để những nàng thu ra đi rồi lại trở về, vẫn luôn tha thướt và kiễu diễm :Và rồi mùa thu về trong mắt em
Hàng cây lá úa xanh xao nhiều
Vòng tay khép kín đôi mi nồng
Chuyện mình ngày xưa đành xin lãng quên
Cuộc tình đã chết theo thu tàn
Người về đấy xin chọn giấc mơ
Mắt thu (nhạc Ngô Thụy Miên)

Từ đôi mắt thu buồn đó đã tuôn ra những dòng lệ chơi vơi . Không có hình ảnh đẹp nào hơn những "giọt nước mắt ngà" … Nay nhớ đến em như loài hoa thị
Giọt nước mắt ngà lóng lánh cả đời sau...
Nay nhớ đến em như loài hoa thị
Ôi, giọt nước mắt ngà lóng lánh cả đời sau...
Giọt nước mắt Paris (thơ Việt Hải, nhạc Mai Đức Vinh)

Trông áng mây u hoài
Giọt lệ nào thương vay, tình đành tràn mi cay
Đau thương xé môi gầy mà lòng vẫn mơ say
Ôi giọt nước mắt ngà cho cuộc tình đầu tiên
Giọt nước mắt ngà (nhạc Ngô Thụy Miên)

Nước mắt hay giọt lệ mà có người cho rằng đó là vũ khí rất lợi hại của người đàn bà. Ai lại không cảm thấy bàng hoàng, sửng sốt, ngậm ngùi, chua xót, đau đớn, nao lòng với những cảm giác biến thiên vô cùng tận.. khi thấy người tình đang khóc, với những giọt lệ chảy ròng trên đôi má … Đã có nhiều từ ngữ để diễn tả nước mắt như giọt lệ, giọt châu, giọt tương, giọt hồng, giọt ngọc, giọt hoa, giọt sương, giọt lòng …Khóc để vơi đi nỗi buồn phiền da diết, để trút bỏ nỗi niềm u uất trong lòng. Mỗi nhà thơ đã dùng những cảm xúc bén nhạy, những tư duy lúc chân chính bộc bạch, lúc trừu tượng hư ảo, những tư tưởng khúc chiết, hình ảnh hài hòa, từ ngữ sâu sắc, ẩn dụ súc tích để chấm phá những "giọt lệ" đa tình đa cảm, muôn màu muôn sắc:

Ai buồn ai khóc thiết tha
Tui vui tui cũng chan hoà giọt châu
(Ca Dao)Ai làm Nam Bắc phân kỳ
Cho hai giòng lệ đầm đìa nhớ thương
(Ca Dao)Sầu mong theo lệ khôn rơi lệ
Nhớ gửi vào thơ nghĩ tội thơ
Trơ Trọi (Quách Tấn)

Chăn gối cùng nhau những ấm êm
Bỗng làm ngọc nát bỗng châu chìm
Đầm đìa giọt lệ khăn hồng thắm
Lạnh lẽo đêm xuân giấc mộng tìm
Linh Phượng (Đông Hồ)

Kẻ thang người thuốc bời bời,
Mới dằn cơn vựng, chưa phai giọt hồng.
Hỏi: Sao ra sự lạ lùng?
Kiều càng nức nở mở không ra lời.
Truyện Kiều (Nguyễn Du)

Nỗi mình thêm tức nỗi nhà,
Thềm hoa một bước, lệ hoa mấy hàng !
Truyện Kiều (Nguyễn Du)

Một đêm quán nước trăng mờ
Kề hương tựa phấn những ngờ chiêm bao
Gió xuân cười gượng bông đào
Lỏng tay vòng ngọc, hoen bào giọt châu
Chia tay (Vũ Hoàng Chương)

Chuỗi ngọc chàng cho em, mất rồi !
Còn đây một chuỗi Tiếc - thương dài
Và đây, vạn giọt lòng ngưng đọng
Ý ngọc Tình châu chớp mắt rơi ....
(Đông Hồ)

Xin em hãy khóc nồng nàn từ con tim
Xôn xao giòng nước mắt hết buồn phiền trong em
Khi ta đã có nụ cười ở trong tim
Giọt sương trên mí mắt là mặt trời, mặt trời dịu êm...
(Thanh Tùng)Khi cây chết, ta là chim bơ vơ
Khi không gian đã hết những đợi chờ
Khi trưa xuống khóc trên lòng sông bể
Ta muốn ta mai sau là hạt lệ
Khóc trên lòng hậu thế cũng đau thương
(Chế Lan Viên)

Đôi mắt rất cần thiết cho những giọt lệ tuôn trào, để vơi đi những sầu khổ u uất, những đau thương dằn vặt, những nghẹn ngào tức tưởi, như một thi sĩ ngoại quốc đã kêu gào : "Chỉ Cần Đôi Mắt" để đánh đổi lấy tất cả những phần còn lại trong cơ thể con người :

Hãy cưa đôi chân của tôi đi
Để tôi khỏi lang thang
Hãy xẻo đôi môi của tôi đi
Để tôi không còn hôn em được nữa
Hãy chặt đôi tay của tôi đi
Để tôi không thể ôm em
Hãy đập vỡ trái tim của tôi
Để nó không làm tôi điên dạiXin hãy để lại cho tôi đôi mắt
Để tôi khóc người tình
Đã mất hút của tôi ...
Chỉ Cần Đôi Mắt (M. Beinouk -Romania)
Phạm Viết Đào dịch

Nói về khoa học hình thể, thì con mắt ai cũng đều được cấu tạo giống như nhau. Nhưng hình ảnh của mắt trong thi ca có nhiều biểu tượng phong phú khác nhau .Con mắt là "cửa sổ của linh hồn" và còn là "chiếc cầu" huyền ảo giao kết nhịp tình của hai kẻ say đắm nhìn nhau, trên dòng sông của tin yêu và mộng ước . Cửa sổ đó đã rộng mở cho cõi lòng thênh thang, ở bên ngoài song cửa là khu vườn thầm kín riêng tư của cỏ xanh hoa thắm, hương thơm triền miền bát ngát, nơi chốn tình tự để hai tâm hồn giao cảm và thông đạt. Ánh mắt là bóng mát cho lữ khách dừng chân, một nơi chốn rất thân thương quen thuộc, có hoa thơm, cỏ lạ, có bướm, có tiếng chim, nhạc suối, một nơi đã ghé vào thì chẳng muốn rời xa. Mắt em phải là dòng sông của trăng gió nhớ thương, của cỏ cây tươi mát, thân tình gần gũi, quyến luyến làm sao. Những dòng sông đó đã đem lại những phù sa nồng đậm, tô bồi cho tâm hồn thi nhân giàu cảm xúc:

Có hoa nào qua mùa không héo?
Có tiếng nào giàu đẹp hơn không?
Mắt em là một dòng sông
Thuyền anh bơi lội giữa dòng mắt em.
Đàn "nguyệt dạ" hương đêm bay lạc
Gì buồn hơn tiếng vạc lưng chừng?
Phép gì khỏi nhớ đừng trông
Mắt em bỏ túi, vắng lòng đem soi.
Đôi Mắt (Lưu Trọng Lư)

Vừng trăng lên mái tóc mây
Một hồn thu lạnh mơ say hương nồng
Mắt em là một giòng sông
Thuyền ta bơi lội trong giòng mắt em
(Lưu Trọng Lư)

Anh nhớ sông có nguyệt lạ lùng
Có trời lau lách chỗ hư không
Em tìm âu yếm trong đôi mắt
Thấy cả vô cùng dưới đáy sông
(Nguyên Sa)

Trên dòng sông đó, khi màn đêm buông xuống, ánh trăng vằng vặc … có cảnh sắc nào đẹp hơn …Nguyên tiêu là đêm rằm tháng giêng, ánh trăng trong sáng tròn trịa, lung linh tỏa sáng, và đôi mắt tròn và trong đã được ví như trăng nguyên tiêu. Cảnh trời cao mây nước bập bềnh, trăng soi lồng lộng, tạo nên một bức tranh thủy mặc thi vị với những nét chấm phá tuyệt vời. Ánh mắt nguyên tiêu thơ mộng, lãng mạn, mang vẻ đẹp kỳ diệu, sâu thẳm, trải rộng tận cùng theo ánh trăng soi mênh mang bát ngát khắp bốn phương trời…

Đôi mắt em về thuở nguyên tiêu
Hồn trăng soi bóng giải lụa điều
Thẹn thùng trăng trốn sau cành liễu
Khép nép nhìn em dáng mỹ miều

Điệu lý câu hò rung bạch nguyệt
Khuôn trăng mờ ảo dấu xuân thì
Đò ai neo giữa giòng sông nhớ
Khoang phủ sương đầy lệ thấm mi

Giữa làn sóng mắt mênh mang gió
Khua mái ân tình qua bến sông
Sóng triều dâng mãi hồn say khướt
Đôi mắt em buồn nét cổ phong

Khép vành môi nguyệt trăng say ngủ
Bên cạnh rừng mơ bỡ ngỡ chờ
Tương tư cặp mắt sầu hoang dã
Sương xuống trời im đọng tiếng thơ
Đôi Mắt (VNL)

Hình ảnh của mắt là dòng sông tươi mát với hàng tre soi bóng, là hồ thu thanh khiết, tĩnh lặng và êm đềm, là kính gương trong sáng phản chiếu hồn thi nhân, là con suối róc rách ngân vang tiếng nhạc, là muôn ánh sao đêm lung linh tỏa sáng, cho những cặp tình nhân thao thức ngồi tình tự … là tất cả những hình ảnh đẹp nhất nói hộ giùm nỗi lòng và cảm xúc chân tình của người thơ :

Mắt em là hồ thu
Xanh trong và bình lặng
Ánh nhìn thật hiền nhu
Dịu dàng như giọt nắng

Mắt em như kính gương
Anh soi hồn hạnh phúc
Thấy tràn đầy yêu thương
Lòng rộn ràng nhạc khúc

Mắt em là sao đêm
Mỗi lần em nhấp nhánh
Sóng hồn dâng êm êm
Lòng anh rung động mạnh …
Đôi Mắt Người Yêu (Nguyên Đỗ)

Mắt em con suối mặn mà
Rừng khuya bóng đổ nguyệt tà quạnh hiu
Hạc cầm động bước chiêm bao
Ước gì nguyệt đã sa vào mắt em ...
(VNL)Trải lòng phơi giữa đêm sương
Sao khuê một dẫy bỗng tuôn mắt đầy
Hoa sương nở ửng bàn tay
Đêm vàng như suối chảy dài mắt em ...
(VNL)

Đôi mắt đen huyền sâu thẳm của "dáng trăng tròn đáy mắt em sâu" đã được người nghệ sĩ ví như giếng nước trong veo :Thời gian qua kẽ tay
Làm khô những chiếc lá
Kỷ niệm trong tôi
Rơi như tiếng sỏi
trong lòng giếng cạn
Riêng những câu thơ còn xanh
Riêng những bài há còn xanh
Và đôi mắt em
như hai giếng nước
Thời Gian (Văn Cao)Đôi giếng mắt đã chứa trời vạn hộc;
Đôi bờ tai nào ngăn cản thanh âm :
Của vu vơ nghe mãi tiếng kêu thầm ...
Của xanh thắm thấy luôn màu nói sẽ ...
Cảm Xúc (Xuân Diệu)Cái góc đẹp đẽ mơ mộng nhất trong con người phải là nơi ẩn mật của đôi "mắt đen hiền lấp lánh ánh sao đêm", ở nơi đó đã phát sinh những niềm khao khát mãnh liệt nhất, trân quí nhất của trái tim yêu nhạy cảm với từng nhịp đập hơi thở, rạo rực và thảng thốt với từng thay đổi bất ngờ, để chìm đắm vào cơn mê lúc nào chẳng hay ...

Men chưa lên mà lòng say đắm đuối
Mắt đen hiền lấp lánh ánh sao đêm
Môi mộng ngọt cho tình si thao thức
Rồi vào mơ ta gọi mãi tên em
ttdung (gui HD)

Có những đôi mắt đẹp một cách diễm lệ cao kỳ ... đã trút tất cả phong vận tài hoa vào "chân dung nàng Thơ", và từ ánh mắt đó thơ bỗng chuyển mạch giao tình, bộc phát những âm hưởng kỳ lạ :

Tháng sáu, mùa xa cách
Tháng bảy, buồn mưa Ngâu
Chân dung em trên vách
Người đây, người nơi đâu?Mắt em vương ánh hồng
Vương vấn ai trong lòng
Hoa xoan đương rộn nở
Biết chăng ai chờ mong ...
Chân Dung Nàng Thơ (Toàn Phong)

Thơ vang vọng những lời tình tự dấu yêu, triền miên bất tuyệt và bay bổng mù khơi, những hứa hẹn chung tình năm tháng, những đêm dài trằn trọc tương tư vì đôi mắt, đó là những niềm tin yêu hy vọng trong tận cùng cuộc sống ...Ánh mắt đó là cõi thơ ảo mộng, một nơi chốn để những bông hoa diệu ngữ tưng bừng hé nở phô trương :

Đài trang, đôi mắt nhung huyền
Sao nhìn mà bắt ưu phiền tung bay ?
Dìu tâm tư ngả mơ say
Cho ta quên những tháng ngày long đong
Từ quan, treo ấn thong dong
Thả thuyền suối tóc xuôi dòng thần tiên.
Mảng vui lạc ngả Đào Nguyên:
Xin cho tá túc vì quên đường về...
(Đào Tiến Luyện )

Mắt còn có một biểu tượng độc đáo như "đôi mắt thuyền độc mộc" lướt nhẹ trong hồn .. khi những giọt nắng chiều long lanh đậu trên mắt môi người tình …biển sầu sóng mắt dâng cao, thuyền tôi độc mộc trôi vào mắt em ..

Buổi chiều vàng như thóc
Gạt xuống từng khe xanh
Đôi mắt nàng long lanh
Chất nồng nàn nắng quái Nắng chiều như hoa chanh
Lung linh từng sợi tóc
Mắt em, thuyền độc mộc
Chèo lướt trong hồn ta
.........
Ta trở thành cái cốc
Đọng nắng chiều long lanh
Đôi mắt thuyền độc mộc
Em thả xanh hồn ta
Đôi Mắt Thuyền Độc Mộc (Phạm Thiên Thư)

"Mắt thuyền độc mộc" là ẩn dụ sâu sắc, vẽ lên bức chân dung tươi mát, linh động, qua những nét thơ phiêu diêu mơ màng, tạo ra những làn sóng thu ba rung cảm ngọt ngào, khơi nguồn những ấn tượng diễm lệ trong tâm khảm người đọc:Lung linh áo lụa
Tóc xõa trên vai
Mắt thuyền độc mộc
Môi mộng mày ngài.Hoa trắng bay bay
Trăng rằm thiếu nữ
Tím biếc tình đầy
Ngàn thu nỗi nhớ.
(Pham Ngọc)

Người tình có thể nhìn vào đôi mắt buồn vời vợi ..khắc sâu vào tâm khảm, nhớ mãi, dù ngày hay đêm, đang mê hay tỉnh, và ánh mắt đó vẫn hoài nhấp nháy như những vì sao trên trời cao, lắng sâu vào tâm hồn, cô đơn, thầm lặng và tình yêu ngàn đời mãi không quên. Đôi mắt lung linh tỏa sáng, một thứ ánh sáng dịu dàng quyến rũ vô cùng, ánh mắt đó đã được ví như những vì sao lấp lánh trên màn trời đêm .. vẫn phản chiếu trong tâm hồn người thơ dù ở bất cứ phương trời nào xa lắc xa lơ:

Anh nằm trên võng đồi cao
Mắt em là đó : vì sao trên trời
Đong đưa chiếc võng mình tôi
Trời ơi có biết là tôi nhớ nàng ..
Đỉnh Nhớ (VNL – Hiệp Đức 1975)

Sao rơi ánh mắt anh xem,
Cầu trời sao sáng bên rèm bờ mi,
Trăng sao đáy mắt xuân thì,
Trong bờ mắt ấy anh mi sao trời...
Sao rơi trong mắt em (Việt Hải)

Đừng nói với nhau bằng đôi mắt
của ánh đèn màu nhấp nháy
Như những nỗi buồn đen vô vọng
Anh vẫn nhớ mắt em
là ánh sao mùa Đông
Những ngọn lửa nhỏ
thắp trong anh ánh sáng dịu dàng
Mắt Đêm (Hồ Ngạc Ngữ)

Khoảnh khắc thời gian nghỉ cánh bay
Không gian thu hẹp dưới đôi mày
Ta nghe cả một bầu trăng sáng
Rót cả vào đôi mắt đắm say
Men trăng riêng mắt ai đầy
Buồn cho những kẻ đêm này thề hoa
Lại cười cho lứa đôi ta
Chiếm vầng trăng để... vẫn là đêm xuống
Mộng Vẫy Đầy (Vũ Hoàng Chương)

Đôi mắt còn được các thi nhân ví với Sao Hôm và Sao Mai, tên gọi thông thường của Sao Kim. Sao Kim là hành tinh trong hệ mặt trời, đứng hàng thứ hai kể từ Sao Thủy ra, có màu sáng xanh . Sao Kim rất dễ nhìn thấy vào bầu trời đêm, có lúc ở phía Tây sau khi mặt trời lặn một lúc rồi biến mất (gọi là sao Hôm), có lúc ở phía Đông trước khi mặt trời mọc (gọi là sao Mai). Với ánh sáng rực rỡ giữa ban đêm, các nhà thiên văn phương Tây đã đặt cho Sao Kim cái tên "ngôi sao của thần Vệ Nữ" tức là nữ thần sắc đẹp . Nhiều thi nhân đã ví đôi mắt của người tình với những vì sao nầy. Phải chăng những giây phút hiện hữu của Sao Kim là lúc mà thi nhân bắt được cái đẹp của thiên thu vô tận trong ánh mắt giai nhân

:Sao Hôm như mắt em ngày ấy
Rớm lệ nhìn tôi bước xuống tầu
Đêm Sao Sáng (Nguyễn Bính)

Đợi ai trăng rõi hoa buồn
Vắng em từ thủa theo buồm gió xuôi
Chiều chiều mở cổng mây trôi
Chênh vênh núi biếc mắt ngời sao Hôm
Đưa Em Tìm Động Hoa Vàng (Phạm Thiên Thư)

Tôi muốn ví mắt em như một vì sao
Chưa có ở trên đời
Một vì sao: ngủ muộn hơn sao Hôm
Dậy sớm hơn sao Mai
Mà lòng tôi vẫn nhìn
Chưa bao giờ chớp mắt
Như em vẫn nhìn
Nụ cười của em
Trong mắt tôi...
Tự Do (Nguyên Sa)

Thơ tình chất ngất chơi vơi
Tiếng em khúc khích trêu cười cợt ai
Hãy là ánh mắt sao mai
Cho tôi phờ phạc đêm dài nhớ nhung
Hãy là (VNL)

Sáng nay anh thấy hai sao Mai
Một trong mắt bé một trên trời
Tim vui anh thốt lên thành tiếng
Chợt thấy tình cười trong miệng ai
Lá Tương Tư (Mường Mán)

Mắt là biểu tượng của những gì lung linh tỏa sáng, vĩnh hằng và cao rộng như ánh trăng soi vằng vặc, như trời sao lấp lánh giữa màn đêm huyền ảo ... nhưng biểu tượng thật gần gũi thân tình có phải "mắt em là ngọn nến" trong tháp ngà chiêm bao, nồng nàn và ấm áp, chập chờn và rạo rực, một ánh mắt của nỗi buồn cao sang, lãng mạn nhẹ nhàng:

Có lần em đã đến
Giữa cung trời mưa sa
Mắt em là ngọn nến
Lung linh nở ngàn hoa
Thuyền tình em đậu bến
(Đinh Nguyên)

Mắt là sông , là biển , là nước … dưới những đêm vàng thao thức tình tự, trên bãi mộng trăng sao, ngọt ngào trầm lặng và tha thiết làm sao …nhưng cũng đã tạo nên những cơn sóng tình chao động vỗ mãi cho đời nhau nhung nhớ :

Lạ gì con mắt người dưng
Sao xao xuyến sóng giữa lòng trời xanh
Long Hải (Hồ Ngạc Ngữ)

Thi sĩ Đinh Hùng trên "Đường Vào Tình Sử" đã hình tạo một vùng thẩm mỹ của ngôn ngữ và cảm xúc mà trong đó đôi mắt gợi cảm đã có một sức ám ảnh mãnh liệt, làm thơ trở nên phong phú giàu biểu tưởng, chứa đựng nhiều hình ảnh, lung linh muôn màu sắc :

Và dĩ vãng ngủ trong hồ cẩm thạch
Của đôi mắt sáng màu trăng mặc khách,
Thời gian qua trên một nét mi dài .
Núi mùa thu buồn gợn sóng đôi vai,
Dòng sông lạ trôi sâu vào tâm sự .
.....
Ôi cặp mắt sáng trăng xưa hò hẹn,
Có nghìn năm quá khứ tiễn nhau đi .
Anh vịn tay số kiếp dẫn em về,
Nhìn lửa cháy những lâu đài mặt biển.
Đường Vào Tình Sử (Đinh Hùng)

Có thể nói mỗi thi nhân Việt Nam đều mang một ấn tượng đẹp về đôi mắt, và không nhiều thì ít những vườn thơ kiều diễm của họ đều điểm tô cho ánh mắt của giai nhân dù vui hay buồn với tất cả cảm xúc rung động chân tình thăm thẳm tận trái tim thơ :

Khi em vui núp vào thơ
Núp quanh núp quẩn núp vừa ngực anh
Để khi chân nhỏ về hành
Anh còn đôi mắt lộng quanh tiếng cười
(Nguyễn Nam An)

Đôi mắt em lặng buồn
Nhìn thôi mà chẳng nói
Tình đôi ta vời vợi
Có nói cũng không cùng …
(Lưu Trọng Lư)

Đôi mắt người ngây thơ
Không hề vương vấn tội
Có chở tình ta theo
Tới cõi nào diệu vợi ?
(Nguyễn Tất Nhiên)

Ánh mắt mở ra, khép lại trong một cõi mộng, hoang vắng cô liêu, không bóng dáng, không thanh âm, nhưng nơi đó kết tinh những nét đẹp hằng cửu, đó là những nét phong vận diệu tình của những vần thơ, dòng nhạc suy tôn ánh mắt người tình . Nhưng còn có những đôi mắt linh động trong những bức tranh họa tuyệt vời ...
Họa sĩ Leonardo da Vinci đã nổi tiếng nhờ bức danh họa Mona Lisa, còn có tên là La Gioconda, mà điểm đặc trưng của bức chân dung này là nụ cười và ánh mắt. Điểm làm chúng ta phải chú ý và ngạc nhiên là mức độ thật của bức chân dung với nụ cười và đôi mắt có vẻ sống động, như người thật đang chăm chú nhìn chúng ta, và có tâm hồn suy tư . (She really seems to look at us and to have a mind of her own- Nicholas Pioch).
Khi Trường Đinh xem tranh "Mái Tóc" của HKL, đã thảng thốt vì đôi mắt đẹp của người con gái trong tranh, có đôi lời bộc bạch :
"Hình như trong ánh mắt của người con gái có những tiếng nét rất ẩn riêng, rất luyến lưu, vấn vương một nỗi niềm sâu hút, như con xoáy lòng của hoài mong, như biển sóng tâm tư của ước mơ, như vùng thi lãng của mộng, như một sự lặng nín phải đành của tiếc nuối ...
Đôi cánh ngữ tự đi cùng là góp sắc màu để tô điểm thêm một góc nhìn trên cái đẹp của tranh nhưng khó thể dệt thêu được hết ý của tranh bởi nét múa tạo hình của cọ vẽ đã là rừng ngôn ngữ vô hình cho "cảm" và "tri" vượt ngoài mọi giới hạn hữu thể "

Trường Đinh (Vài Nét Cảm Khi Xem Tranh của HKL)
Thơ, nhạc và họa đã chắp cánh bay vào khung trời hoài niệm, nồng nàn và tha thiết của đêm dài hun hút lấp lánh muôn vạn vì sao như những giọt lệ lung linh trên khóe mắt người tình, không ước hẹn mà hoà chung nhịp sống với tao nhân mặc khách ...Có rất nhiều tình khúc ngợi ca đôi mắt, tôn vinh ánh mắt biết bao mà kể xiết như :Thu Trong Mắt Em, Giọt Nước Mắt Ngà, Trong Mắt Em Là Biển Nhớ (Ngô Thụy Miên), Thu Trong Mắt em (Phạm Anh Dũng), Ngủ Đi Em (Phạm Anh Dũng, Vương Ngọc Long), Nước Mắt Rơi (Phạm Duy),Trong Đôi Mắt Em (Trần Quang Lộc), Mắt Buồn, Đôi Mắt Người Sơn Tây (Phạm Đình Chương), Mắt Đêm (Hoài An), Mắt Đẹp (Tuấn Khanh), Mắt Em Buồn, Đôi Mắt Người Xưa (Trúc Phương), Mắt Lệ Cho Người (Từ Công Phụng), Mắt Lệ Cho Người Tình (Phạm Mạnh Cương), Màu Mắt Nhung, Mùa Xuân Trong Đôi Mắt Em (Đức Huy), Mắt Biếc (Cung Tiến), Giọt Sương Trên Mí Mắt (Thanh Tùng), Đôi Mắt Nào Mở Ra , Những Con Mắt Trần Gian, Nắng Thủy Tinh (Trịnh Công Sơn), Đôi Mắt Thuyền Độc Mộc (Võ Tá Hân , Nguyễn Tuấn), Nước Mắt Paris (Mai Đức Vinh, Việt Hải), Đôi Mắt (Mai Đức Vinh, Vương Ngọc Long), Tình Yêu Mắt Nai , Mắt Huế Xưa (Quốc Dũng) , Mắt Em Vương Giọt Sầu (Đăng Khánh), Lệ Đá (Trần Trịnh- Hà Huyền Chi) ...
rất là nhiều, cơ man nào mà kể xiết .. Những dòng nhạc như những con suối róc rách trầm bổng cung bậc, sâu lắng và dạt dào, tuôn tràn lai láng, tô son điểm phấn cho nhan sắc, giữa muôn vàn khung cảnh : nhớ thương, sầu mộng, u uẩn, ngang trái, cô liêu, ray rức, bàng hoàng, trắc trở, phủ phàng v.v… Trong văn chương nhân gian Việt Nam qua ca dao va tục ngữ cũng đã diễn tả đôi mắt con người với những tính tình biểu lộ qua ánh mắt, màu mắt, hình dạng mắt v.v… mặc dầu những nhận xét qua ca dao tục ngữ về con mắt và tính tình con người chỉ có tính cách phiếm diện mà thôi, chứ không thể nào áp dụng cho mọi hoàn cảnh. Vài câu ca dao diễn tả con mắt đẹp như :

Trời sinh con mắt là gương
Người ghét ít ngó, người thương ngó hoài

Những người con mắt lá răm,
Lông mày lá liễu đáng trăm quan tiền

Chín thương cô ở một mình
Muời thương con mắt có tình với ai…

Dân ca Việt Nam có câu:
Khăn thương nhớ ai
Khăn chùi nước mắt
Đèn thương nhớ ai
Mà đèn không tắt
Mắt thương nhớ ai
Mắt ngủ không yên
Đêm qua anh những lo phiền
Lo vì một nỗi không yên một bề …

KẾT LUẬN : Trong ngũ quan của con người, mắt phải là giác quan trọng yếu nhất … Nếu bắt buộc phải lựa chọn một trong năm ngũ quan, thì chúng ta tin chắc rằng không ai muốn sống một cuộc đời tăm tối mù loà giữa bóng đêm vây quanh phủ kín, mặc dầu trong cuộc sống thăng trầm dâu bể, khi mở mắt ra có thể gặp "những điều trông thấy mà đau đớn lòng", nhưng con người vẫn chấp nhận "thấy được" còn hơn là "mù lòa". Khi thi sĩ Bùi Giáng đã nói : " Người hai con mắt khóc người một con", thiết tưởng rằng nếu không còn một con mắt nào cả .. thì lúc đó "người một con mắt khóc người không con" , như vậy còn một chút gì để thấy, để nhìn dù là chút ánh sáng mờ ảo, vàng vọt, leo lắt vẫn là niềm hạnh phúc của con người, còn hơn là bóng tối âm u mù mịt phủ kín vây quanh ...
Có người nói rằng "Chỉ vì yêu có mỗi đôi mắt mà đi cưới trọn cả một người đàn bà" thật là chí lý lắm thay ! Chính vì vậy mà đôi mắt đã được trau chuốt nâng niu chìu chuộng và suy tôn trong nhiều áng thơ tình diễm tuyệt, trong những dòng nhạc ru ngủ hồn người. Đôi mắt đã làm cho thi ca đầy hương vị, màu sắc, nồng nàn, và sống động muôn đời .

Hải Đà-Vương Ngọc Long
7-2003

Thơ đa ngữ1-Les Yeux

Bleus ou noirs, tous aimés, tous beaux
Des yeux sans nombre ont vu l’aurore
Ils dorment au fond des tombeaux
Et le soleil se lève encore.

Les nuits plus douces que les jours
Ont enchanté des yeux sans nombre
Les étoiles brillent toujours
Et les yeux se sont remplis d’ombre

Oh! Qu‘ils aient perdu le regard!
Non, non, cela n’est pas possible
Ils se sont tournés quelque part
Vers ce qu‘on nomme l’ invisible

Et comme les asters penchants
Nous quittent, mais au ciel, demeurent
Les prunelles ont leurs couchants
Mais il n’est pas vrai qu‘elles meurent

Bleus ou noirs, tous aimés, tous beaux,
Ouverts à quelque immense aurore,
De l’autre côté des tombeaux,
Les yeux qu‘on ferme voient encore.

Sully Prudhomme
(1839-1907)

The Eyes

Blue or black, all endearing and beautiful,
The unnumbered eyes intercept the light at dawn.
They sleep at the bottom of tombs
As the sun keeps rising.

Nights that are milder than days,
Have enchanted the unlisted eyes.
While stars continue to sparkle in the firmament,
The eyes draw a veil of shade.

Oh! They have lost their sight!
No, no, that is not possible,
They have turned their gaze somewhere
Towards an invisible world.

And, as the planets lean on the orbit,
Leaving us to repose in Heaven,
The eye globes have their descent
However not determined to die.

Blue or black, all endearing and beautiful,
Opened to watch a glorious aurora,
On the other side of the tombs,
The eyes that are shut continue to see.

Tran Binh Nhung
Aug 05, 2002
Những Ánh Mắt

Ánh mắt huyền xanh đẹp lạ lùng
Tia nhìn ưng ửng ánh vừng đông
Sầu trong huyệt mộ nằm say ngủ
Rạng rỡ ngoài kia rực ánh hồng

Đêm dài tươi mát dịu ngày qua
Đắm đuối nhìn nhau mãi thiết tha
Lấp lánh khung trời sao sáng tỏ
Mắt nhung đen láy phủ đêm ngà

Mắt chẳng nhìn nhau phải thế không?
Không, không … đâu thể xót xa lòng
Mắt ai khao khát phương nào đó
Tận cõi vô hình mãi ngóng trông

Như những vì sao lặn giữa đêm
Biệt ly… vẫn ở với trời êm
Đôi tròng mắt khép lim dim ngủ
Nhưng chẳng bao giờ chết lặng im

Ánh mắt huyền xanh đẹp dáng hồng
Bình minh vô tận vẫn hoài mong
Nồng say giấc ngủ trong mồ tối
Mắt nhắm nhưng mà vẫn ngóng trông

Vương Ngọc Long phỏng dịch
2-Em Đẹp Như Thơ

Em đẹp như một bài thơ
Hồn nhiên như thể giấc mơ khôn cùng
Mắt nhung rải lối cõi lòng
Tóc huyền quấn quýt một vùng không gian
.Đôi Mắt Em (Sóng Việt)

(Thanh Tâm version)
Quel sera ton nom...
Tu es aussi belle qu'un poème
Aussi pure qu'un rêve perpétuel
Tes yeux veloutés reflètent ton coeur
Tes cheveux d'ébène embrassant les cieux

(Binh Nhung version)
You are as beautiful as a poem
And genuine as an unending dream
Your dark eyes reflect the light on your mind
And black hair delineates a zone in space.

(Viet Hai version)
Honey, you are just pretty as in my poem,
An innocent look comes in a sweet dream,
My hearty feels are obcessed by your velvet eyes,
Your ebony hair twines in a space of so missing.

(Thomas D. Le version)
Sweetheart, you are a lovely poem fine
With comely grace as in an endless dream,
And velvet eyes that do my heart entwine,
With jet-black hair that flies in yond air stream.

3- Đôi Mắt Thơ

Mắt em là một hồ Thơ
Lung linh trong nắng mộng mơ một mình
Mắt em là một rừng Thu
Xạt xaò nắng sớm, vi vu gió chiều
Mắt em hơn mắt nai tơ
Dịu dàng yểu điệu ngác ngơ tuyệt vời
Mắt em hơn mắt bồ câu
Sáng ngời tuyệt mỹ huyền châu nào bằng
Mắt em đã trộm hồn tôi
Một đời tôi lội trong hồ mắt em

Sóng Việt
The Eyes of Poetry

Your eyes are streams of poetry
Shining in dreams solitarỵ
Your eyes are the wood of the fall
Rustling from bright morn to breezy nightfall.
Your eyes are softer than a doés
Gentle, graceful and marvelous.
Your eyes are sweeter than a dovés
Bright, beauteous, peerless in lovẹ
They snared my life in rapturous hold
Drowning in their power my captive soul.

Translated by Thomas D. Le
4- A une dame, Acupunctrice ,
La maitresse de Stage que j'aime en silence.

Chère Madame, je vous aime, vos yeux étant si beaux !
En plein dedans, mon âme errante, voguera longtemps.
Je voudrais, tout en langueur, sur les ailes du temps
Plonger mes yeux innocents dans les vôtres si beaux.Dans le bleu vert émeraude de vos yeux limpides
Ma barque d'amour glisse sous les saules d'été.
Tant que vous laissez ouverts vos yeux verts lucides
Je nage en plein bonheur en ce beau lac perlé.Votre langoureux stagiaire en acupuncture

Xuan-Duyet

Vì Đôi Mắt Đẹp

Bạn thân, yêu bạn vì đôi mắt đẹp,
Linh hồn ta bất định sẽ lênh đênh
Lả lướt, giữa sóng mắt yêu của nàng.Ta muốn thoải mái trên cánh thời gian
Chìm sâu đôi mắt ngây thơ của ta
Trong nước hồ đẹp vô ngàn của bạn.Giữa xanh ngọc bích của đôi mắt trong
Thuyền ta mê say lượn duới liễu hè.
Bạn cứ mở đôi mắt xanh sáng suốt
Ta bơi hạnh phúc trong hồ trân châu .Xuân Duyệt - Duyên Thương
5-Summer Poem

I will bring you flowers
every morning for your breakfast
and you will kiss me
with flowers in your mouth
and you will bring me flowers
every morning when you wake
and look at me with flowers in your eyesHeather Holden

Bài Thơ Mùa Hạ

Tặng anh một đóa hoa cười
Điểm tâm mỗi sáng anh ngồi đợi em
Anh trao em...nụ hôn êm
Miệng thơm đầy cánh hoa mềm thân thương
Anh mang hoa đến bên giường
Khi anh tỉnh mộng đêm trường nhớ em
Mắt anh đầy cánh hoa mềm
Và anh âu yếm nhìn em mỉm cười …VNL chuyển ngữ

Sưu Khảo : Đôi Mắt trong Thi Ca (Phần 1)

2012-11-10T22:19:40+00:00

(Kính tặng Giáo Sư Tô Đồng, Tiến Sĩ Nguyễn Đức Thái và các bạn đồng nghiệp trong Ban Chủ Trương Tập San Chuyên Nghiệp Dược Khoa số 4 - chủ đề MẮT)

Thượng Đế đã khéo léo tạo dựng hình hài con người với đầy đủ ngũ quan (năm bộ phận trong thân thể con người): mắt thấy, tai nghe, mũi ngửi, lưỡi nếm, và tay chân sờ mó, với tất cả tâm linh và cảm xúc để tận hưởng được cái đẹp vĩnh hằng trong đời sống giữa vũ trụ thiên nhiên bao la bát ngát. Cái bất hạnh to lớn nhất, ghê gớm và đáng sợ nhất của em bé mới chào đời chắc hẳn phải là sự mù lòa, chấp nhận cuộc đời không ánh sáng, chỉ còn là bóng đen sâu thẳm, bao trùm phủ kín. Đôi mắt phải nắm giữ vai trò quan trọng chủ yếu nhất trong cuộc sống con người, đó là biểu tượng của niềm tin yêu và hy vọng. Nhờ đôi mắt, con người đã khám phá tìm tòi được thế giới huyền ảo muôn màu muôn sắc quanh mình, đã đem lại cho con người muôn vàn cảm xúc biến thiên không ngừng.
Bốn mỹ nữ tuyệt trần nhất của nước Trung Hoa thời cổ là Điêu Thuyền, Chiêu Quân, Dương Quý Phi, và Tây Thi. Bốn giai nhân đều sắc nước khuynh thành và đặc biệt nhất là có những đôi mắt rất quyến rũ và mê hồn. Điêu Thuyền có một sắc đẹp lộng lẫy mà người ta truyền nhau là làm cho "trăng phải thẹn". Điêu Thuyền sống vào đời Hán thời tàn. Lúc bấy giờ, Đổng Trác làm loạn trong cung đình và có ý chiếm đoạt ngôi Vua. Trong lúc loạn ly, gia đình Điêu Thuyền tan nát, cha mẹ nàng bị giặc giết chết. Đổng Trác có một người con nuôi là Lã Bố, vốn cũng là một kiệt tướng song cũng tàn bạo và hiếu sắc không kém bố nuôi. Chính làn sóng mắt của Điêu Thuyền đã làm say mê đắm đuối hai bố con gian hùng, đến nỗi Lã Bố vì ghen đã giết Đổng Trác, về sau Lã Bố cũng bị Tào Tháo giết . Ôi ! chỉ vì đôi mắt tuyệt trần của mỹ nhân … Người ta thường nói một đôi mắt mê hồn có thể làm cho "Hằng Nga khiếp vía, Tây Thi giật mình". Đôi mắt huyền mộng của Tây Thi như muốn tỏa ra ngàn sợi tơ tình vương vấn, đã điểm tô nhan sắc của nàng thêm lộng lẫy đài các, cộng thêm tài đàn ca múa hát làm cho Ngô Phù Sai chết mê chết mệt . Nàng đi vãn cảnh đến nơi nào, tức khắc vua cho xây dựng lâu đài nơi đó để giữ kỷ niệm cho người đẹp. Một Ngô Phù Sai vì say đắm nhan sắc Tây Thi mà bị chết, và vua Câu Tiễn của nước Việt đã rửa được hận thù. Một Đường Minh Hoàng cũng say mê sắc nước hương trời của Dương Quí Phi, suốt đêm uống rượu dưới trăng lồng lộng, xem các cung nữ múa vũ điệu Nghê Thường mà mất nước, nguyên nhân của loạn lạc và khổ đau. Chiêu Quân được nổi tiếng với danh hiệu "trầm ngư lạc nhạn" (cá lặn chim sa), có đôi mắt rất đẹp, nhưng bị kẻ nịnh thần Mao Diên Thọ vẽ bức chân dung vì tư thù cá nhân, đã tự động thêm cái nốt ruồi vào dưới khóe mắt, và sàm tấu với vua Hán rằng Chiêu Quân tuy đẹp nhưng vì có cái nốt ruồi đó mà sách tướng gọi là "thương phu trích lệ", đó là nốt ruồi sát chồng. Nhà Vua nghe lời nên chẳng nghĩ gì đến Chiêu Quân, đến khi nàng phải vào trình diện vua trước khi đem đi cống Hồ, thì sự việc đã muộn rồi ... Nhà vua vô cùng hối hận và luyến tiếc. Trong buổi chia ly đau đớn, những giọt lệ long lanh trên khóe mắt của một trang quốc sắc thiên hương, nghẹn ngào thương khóc cho kiếp "hồng nhan bạc mệnh" ... " Cánh én cô đơn đượm tủi sầu. Ngang trời gió cuốn bạt về đâu? Quan san ngàn dặm vương thương nhớ. Hồ, Hán từ đây cách biệt nhau …"
Bốn tuyệt thế giai nhân với những đôi mắt "thần diệu" đã một thời làm bão tố trong cung đình. Đúng là "Chí lớn trong thiên hạ không đựng đầy đôi mắt của giai nhân"
(Phạm Thái trong Tiêu Sơn Tráng Sĩ - tiểu thuyết Khái Hưng).
Ánh mắt đã tạo nên những sức mạnh phi thường tiềm ẩn …
.
Chim trời mỏi cánh phiêu du,
Ta đem chí lớn giam tù trong em.
Mộng giang hồ đã nguôi quên,
Vì em mắt biếc ta mềm tâm tư
Chiến bào quẳng xó chơ vơ,
Bao gươm yên ngựa bỏ bừa bến sông.
Còn mơ gì chuyện anh hùng,
Còn ham gì những vẫy vùng dọc ngang.
Công hầu, khanh tướng ngỡ ngàng,
Đua chen cho lắm bàng hoàng thế thôi!
Mặc ai đội đá vá trời,
Mặc ai biển lấp, non dời, mặc ai.
Chuyện đời gác bỏ ngoài tai,
Ta xin ngày tháng miệt mài yêu em!
Vì Em Mắt Biếc (Mùi Quí Bồng)

Để định nghĩa đôi mắt thì chúng ta thiết tưởng chẳng có câu nào ý nghĩa bằng: "Đôi mắt là cửa sổ của tâm hồn" (Eyes are the window to the soul). Câu danh ngôn bất hủ nầy được lưu truyền từ lâu rồi, bắt nguồn từ câu nói của nhà hiền triết Marcus Tullius Cicero (106-43 B.C.), cũng là một chính trị gia lỗi lạc và nhà hùng biện đại tài của La Mã: "Ut imago est animi voltus sic indices oculi." (The face is a picture of the mind as the eyes are its interpreter) - Khuôn mặt là chân dung của tâm hồn mà đôi mắt làm công việc diễn giải - Tâm hồn con người như một căn nhà kín cổng cao tường, ai mà biết được trong đó chứa đựng những gì ? Tâm hồn là một bình nguyên bát ngát, là một chân trời vô thủy, vô chung … Tâm hồn phức tạp, đa dạng, muôn màu, muôn tình … Muốn nhìn thử tâm hồn ẩn mật chất chứa những gì ? Chỉ có "đôi mắt" huyền ảo kỳ bí mới có thể làm được điều đó. Tất cả những tình cảm biến thiên của con người: thương yêu, giận hờn, oán ghét, khổ đau … đều dồn cả vào mắt. Đôi mắt có thể rất dịu dàng lặng thinh, không nói gì cả, nhưng thật ra đã nói rất nhiều, đã thốt ra những lời trần tình "vô ngôn". Đôi mắt chính là: "Cánh cửa vô cùng, xin chớ bao giờ khép lại....

"Hoa đẹp là hoa nhìn với mắt em
Cửa sổ là khung có hình em ở giữa
Tách nước - là ngón tay em cầm
Quyển sách chao đèn là bóng em đọc mở Vũ trụ là chốn anh được gặp em
Thời gian là nơi anh với em sinh cùng thời đại
Em ơi! Em đã mở cho anh
Cánh cửa vô cùng, xin chớ bao giờ khép lại....
Hoa Đẹp Là Hoa Nhìn Với Mắt Em (Xuân Diệu)

Người thơ đã có những nhận xét tinh tế thâm thúy, những cảm nghĩ chân thật động lòng người khi diễn đạt những ý nghĩa vi diệu của đôi mắt:

Giàu đôi con mắt, đôi tay
Tay siêng làm lụng, mắt hay kiếm tìm
Hai con mắt mở, ta nhìn
Cho sâu, cho sáng mà tin cuộc đời
Rộng như lòng mẹ đưa nôi,
Lại say đắm mãi như người tình nhân
(Xuân Diệu)

Cõi riêng tư thầm kín sau khung cửa đó, hồn nhiên, mộng mơ, diễm tình, đã mang lại niềm ưu tư ray rứt cho thi nhân :

Tôi không biết rằng lạ hay quen
chỉ biết em mang theo nghê thường
cho nên đôi mắt mờ hư ảo
cả bốn chân trời chỉ có em.
Tương Tư (Nguyên Sa)

Nhìn vào đôi mắt, bạn có thể thấy người tình của mình đang tuyệt vọng đau khổ tận cùng, tâm hồn bủa vây như một con thú thương tổn nặng nề, để từ đó những giọt lệ đau thương của người tình cứ triền miên nức nở tuôn trào … và người thơ ước nguyện hàn gắn vết thương tâm mòn mỏi kêu đau:

Khi em khóc tôi biến thành.... nước mắt
chảy giùm em - cho cạn sạch nỗi niềm
để mắt em xanh - để môi em mềm
tôi là lá giữa buổi chiều.... sắp tối
Hiến Chương Tình Yêu (Du Tử Lê)

Khi người yêu ngủ, đôi mắt nhắm lại, đắm chìm vào cõi mộng xa vời, và bên tai là những lời nhỏ nhẹ êm ái, thiết tha chân tình và nồng nàn say đắm:

Khi em ngủ màn đêm hờ khép kín
Hạt sương nằm thõng thượt đợi trên mi
Đêm thảng thốt muôn vì sao bật sáng
Lá rung cành thở nhẹ tiếng thầm thìKhi em ngủ tôi là người gác cổng
Bởi mắt em: cánh cửa ngọc thiên đàng
Lòng tôi đó: gối chăn đầy hơi ấm
Ngủ đi em ! ấp ủ giấc mơ vàng ...
Khi Em Ngủ (Vương Ngọc Long)

Một nhà văn đã nói ánh mắt tình nhân có thể làm cho "vũ trụ nổ tan từng mảnh, đại hồng thủy dâng tràn …" có quá đáng hay không ? Nhưng chắc chắn ánh mắt sẽ lóe lên những chia chớp có những hấp lực vô cùng mãnh liệt đến nỗi :

Em chưa một lần biết nói tiếng yêu
Nhưng em sợ nhìn vào đôi mắt
Đôi mắt của lửa trời sấm sét
Đôi mắt của Bonaparte nhìn Joséphine
Ánh mắt làm tâm linh em run rẩy
Dù đang ở giữa trời hè …
Giọt Sương Trong Đời (Hồ Đắc Thiếu Anh)

Những đôi mắt âu yếm đó là những viên ngọc quí khi ẩn nấp trong nhau thì cuộc đời nầy sẽ mãi là một mùa xuân vi diệu tuyệt vời giữa muôn ngàn hương sắc ngất ngây hồn người :

đôi mắt anh em giấu vào trong mắt
lệ riêng em trong suốt mắt hai ta
môi của anh em giấu vào trong miệng
ngậm hương thơm của một mối tình xa
bàn tay anh em giấu vào trong áo
ngực rất hiền nở vội một đóa hoa
Giấu (Trần Mộng Tú)

tôi hỏi hết lòng sầu hay mắt đẹp?
xưa tuy xa, nay lại quá muôn trùng
hỡi người duyên, người thương nhớ tôi không ?
tôi yêu lắm, dẫu tình chưa giãi hết
và...tôi khóc những khi trời rất đẹp...
Muôn Trùng (Hồ Dzếnh)

Đắm đuối nhìn em mắt nói nhiều
Nguồn ân mạch ái biết bao nhiêu!
Em neo thuyền mến trong hồ mộng
Neo cả tình anh nhẹ nhẹ xiêu ....
Mắt Em Yêu (Đỗ Quý Bái)

Cái "cửa sổ tâm hồn" đó bàng bạc trong thơ văn nhạc, không phải lúc nào cũng bình an, giản dị, và yên ngủ như mặt hồ tĩnh lặng . Có những lúc chính con mắt đã bùi ngùi rơi lệ, thắm đượm tình người, khóc thương cho bạn, cho sự nghiệt ngã của cuộc đời, cho sự bất lực và hữu hạn của con người trước bi kịch của đời sống và lịch sử :

Bỏ trăng gió lại cho đời
Bỏ ngang ngửa sóng giữa lời hẹn hoa
Bỏ người yêu, bỏ bóng ma
Bỏ hình hài của tiên nga trên trời
Bây giờ riêng đối diện tôi
Còn hai con mắt khóc người một con
Mắt buồn (Bùi Giáng)

Niềm lạc quan thật mong manh như ngọn đèn dầu trong gió, đôi mắt đó đã phản ảnh nỗi thống thiết của sầu hận bi oán mà người thơ muốn bộc bạch trần tình nỗi lòng với đất trời, muốn chia sẻ cái mâu thuẫn sâu xa giữa cảm xúc và thân phận trái ngang cay đắng của con người. Đôi mắt đã nói nên những trăn trở xúc động của con người về cuộc sống. Trước ngưởng cửa của đôi mắt, người thơ đã băn khuăn nghi vấn và hoài nghi về triết lý bi đát trong nhân sinh quan cuộc đời . Cái ray rứt khắc khoải của Bùi Giáng qua chữ nghĩa huyền hoặc đó đã tạo nên luồng cảm xúc cho nhạc sĩ họ Trịnh viết thành ca khúc:

Còn hai con mắt khóc người một con
còn hai con mắt một con khóc người.
Con mắt còn lại nhìn cuộc đời tôi
nhìn tôi lên cao nhìn tôi xuống thấp.
Con mắt còn lại nhìn cuộc tình phai
tình trong hai tay một hôm biến mất.
Con mắt còn lại là con mắt ai
con mắt còn lại nhìn tôi thở dài.
Con Mắt Còn Lại (ý thơ Bùi Giáng, nhạc TCS)

Tình cảm của con người biến hóa vô lường, buồn vui chan hòa lẫn lộn . Cũng chính con mắt "cửa sổ của tâm hồn" đã hé mở niềm hân hoan vô tận, pha trộn một chút buồn thầm lặng cho những kẻ mới quen nhau gặp nhau lần đầu, nhìn nhau mà chẳng biết nói năng chi :

Ô kìa người ấy loanh quanh
Một mình đứng lại dãy hành lang xưa
Nghe lòng có chút đong đưa
Khi đôi ánh mắt lại vừa chạm nhau .
Ánh Mắt Tựu Trường (Đoàn Vị Thượng )

Anh tưởng chỉ cần trông thấy thôi
Là em hiểu rõ lòng anh rồi.
Mối tình chan chứa trong đôi mắt,
Anh biết làm sao nói những lời…
Hờ hững (Tế Hanh)

nét thơ ngây đầy khuôn mặt tinh anh
đôi mắt biếc kiếm tìm và lẩn trốn
ngực dồn dập giòng máu thời mười bốn
vai no đầy nguyên liệu tuổi thèm yêu
Trên Sân Trường Bữa Ấy (Luân Hoán)

cho tôi có
ánh mắt nhìn tình tự
tôi xin kể chuyện tình thời áo trắng
đôi mắt lén nhìn nhau lời hò hẹn
tình không hẹn bỗng nhiên thành tri kỷ
bát ngát hồn ai cảm yêu thương
như trận mưa rào mang nhớ nhung
Xin Chút Tình Quê (Trần Thị Hà Thân)

Mắt không nói nên lời, nhưng mắt đã đem lại sự kỳ diệu của ngôn ngữ con người, thầm lặng, không phát thành lời, nhưng lại tạo được những âm thanh siêu hình để con người hiểu nhau. Cái hấp lực của đôi mắt mạnh như nam châm, như luồng điện, như hào quang thu hút :

Ôi ! cặp mắt của người trong tơ ngọc
Sáng như gươm và chấp chóa kim cương !
Mỗi cái ngó là một vì sao mọc !
Mỗi liếc yêu là phảng phất mùi hương .
Hai mắt ấy chói hào quang sáng ngợp
Dẫn hồn ta vào thế giới thiêng liêng,
Hớp nhiều trăng cho niềm trinh rất ngớp
Say nhạc hường nổi bổng giữa đào nguyên
Cặp Mắt (Bích Khê)

Đôi mắt là sản phẩm nghệ thuật của bao áng thơ tình tuyệt vời. Mắt là mộng, là mơ, là nhớ, là thương, là tình, là cả một hồ Thơ lung linh huyền ảo để thi nhân phải chìm đắm ngụp lặn chơi vơi … Hình ảnh của đôi mắt là đặc trưng biểu hiện của nghệ thuật tạo hình, đã phát ra những làn sóng âm thanh dìu dặt của nhạc thơ: rượu đây ướt đỏ môi mềm, tình đây gọi nắng bên thềm trổ bông, tim ta thắm mực má hồng, em ngồi ta vẽ chân dung em cười ... và trên bức chân dung rạng rỡ đó , ánh mắt của em phải làm hồn ta lạc phách thành thơ ...

Mắt em là một hồ Thơ
Lung linh trong nắng mộng mơ một mình
Mắt em là một rừng Thu
Xạc xào nắng sớm, vi vu gió chiều
Mắt em hơn mắt nai tơ
Dịu dàng yểu điệu ngác ngơ tuyệt vời
Mắt em hơn mắt bồ câu
Sáng ngời tuyệt mỹ huyền châu nào bằng
Mắt em đã trộm hồn tôi
Một đời tôi lội trong hồ mắt em
Đôi Mắt Thơ (Sóng Việt)

Mắt là hình ảnh của bốn mùa mưa nắng, hoa cỏ ngát hương, trăng sao bàng bạc, sương mai buổi sáng, hoàng hôn chiều tà, của những bất ngờ tư duy thầm kín, những ngẫu nhiên cảm xúc dâng đầy, của những chung tình ước hẹn cùng năm tháng. Hình ảnh thiên nhiên mưa nắng vô thường chập chờn trong ánh mắt như những sợi dây vô hình trói buộc đời người với tình yêu muôn thuở :

Ngây ngất tình em trong nắng dại
Trót đã yêu thầm, biết yêu ai ?
Nắng có trải dài trong khóe mắt
Cho linh hồn rực sáng đêm dài…
Nắng Trong Mắt Em (nhạc Đức Minh, thơ VNL)

Thuyền tình không bến lênh đênh
Mưa rơi trong mắt buồn tênh một đời
Hôm nao chợt ước hoa cười
Cho ai ghé bến yêu người trong mơ
(Bùi Vi Thiện)

Giọt mưa chiều nay hay là nước mắt em.
Giọt mưa chiều nay hay là tiếng hát em.
Tiếng hát nức nở của con tim,
Tiếng hát đau khổ kiếp cô đơn,
Buồn như tiếng mưa chiều.
Giọt mưa chiều nay hay là tiếng vấn vương.
Giọt mưa chiều nay hay là tiếng nhớ thương
Giọt Mưa Chiều Hay Nước Mắt Em (nhạc Nguyễn Hữu Thiết)

Mưa trong mắt em mưa trong bóng đêm
Từng giọt mưa rơi rơi nhạt nhòa trên đôi môi
Thôi tiếc chi người hỡi
Mưa trong mắt em
Mưa nghe xót thương
Còn gì đâu em ơi chỉ còn anh đêm nay
nhìn giọt mưa
giọt mưa trong mắt em
Mưa Trong Mắt Em (Vũ Tuấn Đức)

xin bầu trời đêm nay lên cao
và đôi ta sẽ tìm về nhau...
trong mắt môi khát vọng hôm nao
cho vòng tay sưởi ấm tình trao
ta hát vang lời ca say đắm
hoàng hôn về trong mắt duyên tơ
Hoàng Hôn Trong Mắt Em (Trường Đinh)

Từng làn thu êm như hương hoa
từng mùa thơ trao nắng quê nhà
Em thêu nhánh hồng bên giòng sông xưa
Trong mắt môi nồng, em là biển nhớ
Anh trong em là cơn mưa
Anh trong em là gió mùa
Trong Mắt Em Là Biển Nhớ (thơ Trường Đinh- nhạc Ngô Thụy Miên)

Trong đôi mắt em là cả một mùa xuân vi diệu, an lành, cỏ hoa tình tự, chim non ríu rít trên cành: em hồn nhiên dễ thương lời chim sẻ, nhả Xuân thì mơn mởn lối tôi về, mắt lá răm say tình tôi chắt ngọt, chút mưa chiều mòng mọng ướt bờ mi ...

Ta thấy xuân hồng trong mắt em
Long lanh ngàn âu yếm êm dịu
Để ta chợt thấy lòng ta bỗng
Có những niềm vui nhỏ không tên
Xuân Hồng (Vũ Thư Nguyên)
:
Và mùa xuân trong đôi mắt em
Là mùa xuân anh mãi đi tìm
Và mùa xuân trong đôi mắt em
Anh đợi mong
Và mùa xuân trong đôi mắt em
Là mùa xuân chan chứa hy vọng
Và mùa xuân trong đôi mắt em
Anh mãi chờ trông...
Mùa Xuân Trong Đôi Mắt Em (nhạc Đức Huy)

Trong đôi mắt thấy cả trời mây vời vợi giữa khung trời thu lồng lộng :

Đôi mắt kinh kỳ thương nhớ ai ?
Mà sao ướt quá bờ mi dài
Trời mây vời vợi buồn trong ấy
Xa mấy thu rồi ... Ôi vẫn say !
Đôi Mắt Kinh Kỳ (Sông Kiên)

Đôi mắt cũng là biểu tượng hình ảnh của quê hương yêu dấu ngàn trùng. Dù năm tháng trôi qua biền biệt, bóng hình của cố quận làng xưa vẫn chập chờn ẩn hiện trong ánh mắt vương vương nỗi sầu ngậm ngùi hiu hắt giữa khung trời thơ mênh mang hoài vọng. Ánh mắt đã đưa hồn thơ trải rộng khắp phương trời, giao động nhớ thương, trăn trở cội nguồn, giữa chín chiều quạnh hiu :

Mắt người mang cả quê hương
Lòng ta mang cả đoạn trường tháng năm
(Hoài Khanh)"Đôi mắt người Sơn Tây, u uẩn chiều lưu lạc, buồn viễn xứ khôn khuây" … đã tỏa ra những tia nhìn u uẩn, khát vọng một phương trời diệu vợi nào đó. Những ánh mắt rưng rưng đau đáu hướng về một chân trời quê có thể là những giọt nước mắt chan hòa mồ hôi, máu lửa, dấy lên nỗi căm hờn và tủi nhục … Một đôi mắt u trầm, đơn bạc đượm màu sương khói của núi rừng quê hương, với hoài vọng thiết tha "ngày trở lại quê hương, khúc hoàn ca rớm lệ

"Vừng trán em vương trời quê hương
Mắt em dìu dịu buồn Tây Phương
Tôi thấy xứ Đoài mây trắng lắm
Em có bao giờ em nhớ thương Từ độ thu về hoang bóng giặc
Điêu tàn thôi lại nối điêu tàn
Đất đá ong khô nhiều ngấn lệ
Em có bao giờ lệ chứa chan
Đôi mắt người Sơn Tây (Quang Dũng)

Khi Thiền sư Tuệ Sỹ mãi băn khuăn với nỗi đau của vận nước "Sầu trên thế kỷ điêu linh / Giấc mơ hoang đảo thu hình tịch liêu / Hận thù sôi giữa nắng chiều / Sông tràn núi lở nước triều mênh mông / Khói mù lấp kín trời Đông / Trời ơi tóc trắng rũ lòng quê cha", tinh thần của Tuệ Sỹ vẫn can trường, bất khuất, dù phải chấp nhận ngục tù tăm tối, vẫn không chùn lòng .. Những ánh mắt sáng quắt vẫn hun hút về một phương trời duy nhất: đó là Tổ Quốc quê hương muôn vàn yêu dấu...

Tôi vẫn đợi những đêm đen lặng gió
Màu đen huyền ánh mắt tự ngàn xưa
Nhìn hun hút cho dài thêm lịch sử
Dài con sông tràn máu lệ quê cha
.....
Rồi trước mắt ngục tù thân bé bỏng
Ngón tay nào gõ nhịp xuống tường rêu
Rồi khép lại hàng mi về Cõi Mộng
Như sương mai như bóng chớp mây chiều.
Tôi Vẫn Đợi (Tuệ Sỹ)

Nơi miền đất lưu đày, cái niềm u uẩn sâu kín dằn vặt người thơ nhất là khi nhớ lại những biến cố lịch sử đầy tang thương của quê hương yêu dấu một thời nơi đó có hình ảnh của người cha anh dũng bảo vệ non sông, của người mẹ già nhẫn nhục một nắng hai sương. Đôi mắt của người cha kiên cường như khơi lại những kỷ niệm đau thương từ đáy huyệt sâu:

Dấu đi những món nợ đời tôi chưa trả hết
Tôi nợ cha đôi mắt trừng khi chết
Nợ mẹ già dòng máu chảy trong tim
Lời Thú Tội (Trần Trung Đạo)

Ta đi tuyết đổ lên đời trắng
Mưa buồn như mắt mẹ đêm khuya
Chùa xa ai giục hồi chuông đổ
Hay tiếng ru con dưới mộ phần
Cả đời ta chưa yên giấc ngủ
Chập chờn mộng mị trắng thâu canh
Nhớ Núi Thương Rừng (Trần Trung Đạo)

Những phấn đấu gian khổ cho sự sống còn, những uẩn ức phẩn nộ, ngậm ngùi đắng cay, khổ lụy lao đao, đày ải truân chuyên của kiếp người ly hương, đối diện trước bờ tử sinh, đã đem lại những ánh mắt "ảo giác" khác lạ trong cuộc đời, giữa thăng trầm hưng phế của lịch sử, mà tác giả "Thiên Sử Thi của người vượt biển" đã diễn tả :

Trời ơi !
Khát cào khát cấu tim gan !
Khát khô môi bỏng khát càng khát thêm
Mắt ảo giác, khát cuồng điên !
Miệng khô há hốc gục trên sàn tàu !
Chết Khát (Đào Văn Bình)

Trong khi đó ở quê nhà thăm thẳm, Mẹ già tóc ngày thêm sợi bạc, nước mắt lưng tròng, vẫn ngày đêm đau đáu đợi chờ mòn mỏi:Mẹ già nước mắt đầy vơi
Quê nhà ngong ngóng chờ hoài tin con
Hồn con hóa hiện kiếp chim
Hải âu phi xứ đi tìm Tự Do !
Phong Ba Chợt Đến (Đào Văn Bình)

Ánh mắt của quê hương phải là ánh mắt Mẹ Hiền của một đời lo toan, tần tảo, hy sịnh chịu đựng chẳng ngại ngần ..một hai nắng sớm mưa chiều, bôn ba cuộc sống nhiễu điều phận dâu, đêm dài trắng mắt canh thâu, ngày qua bước vội gánh sầu nặng mang ....một lần bỏ quê nhà đi mãi
có mẹ buồn mắt mẹ long lanh
chốn quê mình thương nhớ xót xa
loài hoa cỏ như em nhỏ dại
Em Một Đời Rong Ruổi (Trần Thị Hà Thân)

Những địa danh, những nơi chốn quê hương đã là tên gọi của những ánh mắt thân thương : Đôi Mắt Người Sơn Tây, Đôi Mắt Huế, Đôi Mắt Pleiku ..

Rồi một sáng xuân mơ ta thức dậy
Hoa vàng bay lất phất ngát tâm đào
Chim ríu rít reo vui tình Tôn nữ
Người nhớ người cây lá bỗng xôn xao
Đôi mắt Huế khép hồn ta chới với
Nhận ra mình giọt nắng đọng trên môi
Đôi bướm mỏng trên cành xuân tha thướt
Đậu hay bay chắc phải đợi ý người ...
Xuân Mơ (VNL)

Màu mắt Huế đem lại những hình ảnh lung linh, huyền ảo, cho hồn thơ phải thao thức, cho người thơ phải trằn trọc níu kéo những chuỗi ngày ấu thơ của ký ức xa xăm, của thương nhớ ngọt ngào, của tình yêu tha thiết nồng nàn : Anh vịn vào màu Huế để yêu em
Trước thành quách bao đời em cứ trẻ
Sông Hương chảy thon mình qua dâu bể
Anh mượn vành nón Huế buổi về thăm.
.................................................
Anh vịn vào màu mắt những ngày xa
Những uẩn khúc trong điệu hò mẹ hát
Những đèo dốc trong đời cha bất trắc
Mắt Huế nhìn thăm thẳm tới ngày xưa.
Màu Huế (Trương Nam Hương)

Dù xa hỏi lòng quên chưa
Huế sang đông Huế buồn trong mưa
Như mắt xưa chiều áo tím
Giận anh nên bước đi ngoài mưa.
Màu mắt Huế buồn rưng rưng
Khiến cho anh suốt đời không quên
Ôi mắt thơ đẹp ai oán
Mà phong ba vẫn luôn đón chờ.
Huế Mắt Xưa (nhạc Quốc Dũng)

Em đẹp thế Pleiku ơi
Trái tim tôi muốn vỡ tan rồi
Không dám nhìn vào đôi mắt ấy
Đôi mắt Pleiku biển đầy
Có hàng thông xanh trong ánh mắt em
Có dòng Sê Gian trong đôi mắt em
Tôi uống rượu cần say men say men
Có ngọn lửa nào đang nhen chơi vơi
Đôi Mắt Pleiku (Nguyễn Cường)

Quê hương trong đôi mắt muôn đời vẫn là những hình ảnh dấu yêu của đời người :Có những đêm dài, anh ngồi nhìn hỏa châu rơi
Nghe vùng tâm tư cháy đỏ xoay ngang lưng trời
Những đóm mắt hỏa châu bừng lên trong màn tối
Như mắt em sáng ngời, theo anh đi ngàn lối
Những đêm không ngủ anh ngồi tâm sự cùng hỏa châu rơi..
Những Đóm Mắt Hỏa Châu (Hàn Châu)

Mang thân phận bèo bọt của đời ly khách tha phương, hình ảnh của quê hương cố quận, vườn xưa cảnh cũ, hình bóng cố nhân vẫn thấp thoáng đâu đây trong ánh mắt buồn thăm thẳm, đăm chiêu nhìn về một khung trời viễn mộng xa xăm, như Nguyễn Du đã tả nỗi nhớ nhà của Thúy Kiều khi ở lầu Ngưng Bích :Tấc lòng cố quốc tha hương
Đường kia nỗi nọ ngổn ngang bời bời
Cánh hồng bay bổng tuyệt vời
Đã mòn con mắt phương trời đăm đăm
Truyện Kiều (Nguyễn Du)

Những "con mắt trần gian" có thể tạo ra những hình ảnh tương phản trong lòng khách thơ, đôi khi ngọt ngào nồng ấm, lúc hắt hiu trầm lặng, khi dịu dàng thương yêu, lúc đắng cay thù ghét, bộc lộ tâm tư giữa bao chìm nổi chênh vênh trong biển đời dâu bể mù khơi bập bềnh sóng nước chẳng biết trôi về đâu … Đó là những ánh mắt của thân thiết gắn bó, của đau thương chia lìa, của nhớ thương tiếc nuối ..

Những con mắt tình nhân
Nuôi ta biết nồng nàn
Những con mắt thù hận
Cho ta đời lạnh câm
Những mắt biếc cỏ non
Xanh cây trái địa đàng
Những con mắt bạc tình
Cháy tan ngày thần tiên
Những Con Mắt Trần Gian (Trịnh Công Sơn)

Những con mắt đáng thương đáng nhớ trên cõi đời nầy đâu phải chỉ của người tình riêng tư , mà có thể là đôi mắt của một người bạn tri kỷ .Trong "Nốt Trầm Cuối của Khúc Tình Ca", nhà thơ Trần Hoan Trinh của "Tiếng Chim Ngoài Cửa Lớp" đã nhớ đến ánh mắt bơ vơ của người bạn tri âm, nhạc sĩ Trần Đình Quân :Anh trở về đôi mắt bơ vơ
Vai nặng trĩu nỗi buồn trần thế
Còn nhớ không Khúc Tình Ca Xứ Huế
Lời tự tình một thuở thanh xuân?
(Trần Hoan Trinh)

Ánh mắt là bốn mùa mưa nắng, của cỏ hoa tình tự, của hương trời nhụy đất ngất ngây .. của vũ trụ vô biên, của tình yêu bất tận ...
"Bốn mùa nhung nhớ mênh mông ...Mắt em Xuân, Hạ, Thu, Đông diệu vời". Bốn mùa khe khẽ câu tình tự, dáng ngọc em về xõa tóc bay, kỷ niệm vây trùng khung trí nhớ, chuếnh choáng tình tôi sóng mắt đầy:

Mắt em ô cửa mùa Xuân
Nắng mai chan chứa, hương Xuân dạt dào
Gió Xuân mơn trớn má đào
Hoa Xuân rực rỡ, duyên chào tình XuânMắt em phượng đỏ trưa Hè
Sân trường gợi nhớ tiếng ve gọi người
Vườn xanh, hoa bướm mong chờ
Sao khuya rạo rực ngỏ lời phượng yêuMắt em chiều tím đồi Thu
Trăng soi bàng bạc, thẩn thơ nai vàng
Suối buồn róc rách âm vang
Nắng thu chan chứa tơ vàng mắt naiMắt em hiu hắt rừng Đông
Lá rơi về cội, mênh mông chim trời
Tình thơ gác trọ ai chờ
Ấm môi anh lạnh mơ hồ mắt em
Mắt Em (Thái Sơn NDT)

Nói về đôi mắt đẹp của mùa Thu, chắc hẳn chúng ta sẽ nhớ đến câu trong truyện Kiều khi Nguyễn Du tả sắc đẹp của Thúy Kiều: "Kiều càng sắc sảo mặn mà, so bề tài sắc lại là phần hơn" … chắc chắn là nhờ đến đôi mắt mùa thu của Kiều:Làn thu thuỷ, nét xuân sơn
Hoa ghen thua thắm, liễu hờn kém xanh
Truyện Kiều (Nguyễn Du)

"Thu thủy" nghĩa là con mắt long lanh trong trẻo như dòng nước mùa thu. "Xuân sơn" là núi mùa xuân xanh thắm, ví với lông mày người con gái đẹp. Ngoài ra còn có từ "thu ba" tức là sóng mùa thu, mắt con gái lấp lánh trong sáng như sóng mùa thu .. mà ta thấy trong đoạn thơ:

Áng đào kiểm đâm bông não chúng,
Khoé thu ba rợn sóng khuynh thành,
Bóng gương lấp loáng trong mành,
Cỏ cây cũng muốn nổi tình mây mưa.

Chìm đáy nước cá lừ đừ lặn,
Lửng lưng trời nhạn ngẩn ngơ sa,
Hương trời đắm nguyệt say hoa,
Tây Thi mất vía, Hằng Nga giật mình.
Cung Oán Ngâm Khúc (Nguyễn Gia Thiều)

"Mắt xanh" như sóng nước hồ thu của Thúy Kiều đã được Từ Hải khen tặng là "con mắt tinh đời" ..Trong buổi đầu gặp gỡ, Từ Hải và Thúy Kiều đã tâm đầu ý hợp …

Khen cho con mắt tinh đời
Anh hùng đoán giữa trần ai mới già !
Một lời đã biết đến ta,
Muôn chung nghìn tứ cũng là có nhau

Thử đọc lại đoạn văn của Thanh Tâm Tài Nhân (Kim Vân Kiều truyện) –hồi 17- diễn tả mẫu đối thoại giữa Từ Hải và Thúy Kiều :
Minh Sơn (Từ Hải) hỏi : "Ta nghe nàng tới chốn này đã một năm qua mà chưa một ai lọt vào con mắt, điều đó có thực tế không ?"
Thúy Kiều đáp: "Người ta đồn đại quá lời, chứ thiếp tôi đây chẳng qua cũng phải chọn người mà kết giao, nhận xét phẩm hạnh mà đối đãi, cho nên chẳng dám vội đem gan óc gửi vào những đám tục trần ......................
Minh Sơn mỉm cười mà rằng: "Khen nàng quả có con mắt tinh đời, anh hùng đoán giữa trần ai mà không nhầm lẫn"
Nàng rằng : "Đôi con ngươi của thiếp tức là cặp mắt để nhìn anh hùng, có đâu lại nhầm lẫn được ?"
Minh Sơn rằng : "Tốt lắm! Tốt lắm! Nếu vậy thì ta với nàng kể từ hôm nay đã gặp tri kỷ rồi đó " .
Từ Hải không khinh khi và trách móc Kiều bán thân ở chốn lầu xanh, mà còn đem tất cả tấm lòng thành thật, "tâm phúc tương cờ" (lòng dạ hẹn nhau) mà đối xử với Kiều rất chân tình tử tế . Người được nàng đem "mắt xanh – tinh đời" để ý phải xứng đáng là kẻ anh hùng quân tử. Đúng là đôi mắt tri âm tri kỷ của "trai anh hùng gái thuyền quyên" ..Trong đôi mắt thân thương và trìu mến đã chứa đựng tất cả những hình tượng tự nhiên trong sáng, tình cảm thiết tha va trân quí nhất của con người : tình yêu nam nữ, tình yêu tổ quốc, tình gia đình, tình thiên nhiên …

trong mắt em
chị thấy cả giòng sông
rêu xanh cố đô hiền
trong mắt em
chị thấy gió đìu hiu
quấn quyện làn sương mỏng
trong mắt em
chị thấy dáng mẹ hiền
đang run rẩy trong đêm
trong mắt em
chị thấy trời gió cuộn
sóng ào ạt đời em
trong mắt em
chị thấy giọt giọt đầy
rưng rưng tràn mi mắt …
Trong Mắt Em (Phi Yên)

Điểm tiếp cận đầu tiên khi hai người gặp nhau chính là những ánh mắt nhìn nhau. Những ánh mắt đó đã phát sinh những luồng giao cảm … thật dễ thương, dễ có thiện cảm, hoặc đáng ghét để muốn rời xa liền . Đôi mắt chính là trung tâm điểm quan trọng dễ thu hút và quyến rũ nhất trên khuôn mặt.
"Màu nắng hay là màu mắt em …"
Chính màu sắc của đôi mắt cũng đã góp phần tạo nên những nét tuyệt vời có hấp lực làm đắm say người đối diện, mỗi màu sắc khác nhau đã tạo nên những dáng dấp riêng biệt làm cho cách nhìn thể hiện nhiều phong cách khách nhau : lúc hiền từ gợi cảm, lúc thật nồng nàn đắm đuối, lúc thông minh chinh phục, lúc ngây thơ trong trắng, lúc dây dưa mùi mẫn, lúc buồn chia ly não nuột …dấu đi tình rã dưới chân,
trên đầu hư huyễn lá đan nếp sầu,
tiền duyên ủ mộng lên nhau,
kiếp sau thắp đuốc soi màu mắt em ...(VNL)

Mắt trong thi ca có nhiều màu sắc diệu vợi … mà phải kể đến đầu tiên là mắt xanh .
Trong Truyện Kiều, Từ Hải biết tiếng Thuý Kiều là người tài sắc, chàng đến tìm Kiều ở thanh lâu và hỏi nàng:

"Bấy lâu nghe tiếng má đào
Mắt xanh chẳng để ai vào có không ?
Một đời được mấy anh hùng
Bỏ khi cá chậu chim lồng mà chơi!"

Mắt xanh bắt nguồn từ chữ "thanh nhãn", tức tròng mắt màu xanh đen, còn chung quanh là màu trắng. Có một truyền thuyết kể rằng : "Nguyễn Tịch sống đời nhà Tấn, là một trong bảy người hiền ở Trúc Lâm. Ông có nhiều tài năng thơ, đàn, hát đều giỏi. Tương truyền ông uống rượu có khi say liền sáu mươi ngày. Ông cho cuộc đời là đáng chán, công danh sự nghiệp là phù vân. Có những đêm trường quạnh quẽ với bình rượu bên người, thao thức năm canh không ngủ, ông đã tự hỏi: "bồi hồi hà sở kiến, ưu tư độc thương tâm" (bồi hồi thấy gì đây, lo lắng thêm đau lòng) . Có khi ông đánh xe đi chơi cùng trời cuối đất, rồi trở về, khóc lóc thảm thiết. Ông thường ước mơ một xã hội không kẻ thống trị, không có người giàu, người nghèo và mọi người được tự do, không bị trói buộc. Nguyễn Tịch có đôi mắt huyền bí lạ lùng; khi ông tiếp khách người quân tử hay người ông yêu thích thì mắt ông xanh đen; khi có khách người tầm thường hay ông không ưa thì mắt ông toàn lòng trắng ". Và từ đó "mắt xanh" có nghĩa là vừa ý bằng lòng.

Bể xanh lấp loáng tận trời xa,
Đây ngỡ màu xanh mắt tỏa ra.
Nước bạc mài nên nghìn mũi kiếm,
Đầm im rơi xuống một sao sa.
Mắt Toả Sắc Xanh (Hồ Xuân Hương)

Màu mắt xanh biểu tượng cái đẹp nguyên trinh, yêu kiều, tha thiết và nồng nàn .. Một màu mắt tạo ra sự linh diệu ngập tràn cảm xúc. Ánh mắt đó "không chấn song...mà cầm gian Nhật Nguyệt " :

Mắt xanh con chim chài
Đậu trên cành thầm lặng
Nàng soi cùng bóng cây
Em nghiêng thân hoa gầy
Mắt hé mầm lá biếc
Ta nửa đời đơn chiếc
Tựa gốc nàng "tọa vong"
Mắt em không chấn song
Mà cầm gian Nhật Nguyệt
Ơi hỡi! Nàng xanh biếc
Thả đôi mắt tình bay
Ta xòe hồng đôi tay ….
Mắt Xanh (Phạm Thiên Thư)

Chưa gặp em tôi vẫn nghĩ rằng
Có nàng thiếu nữ đẹp như trăng
Mắt xanh lả bóng dừa hoang dại
Âu yếm nhìn tôi không nói năng...
Tự Tình Dưới Hoa (Đinh Hùng)

Nuớc buồn cũng bởi mắt em xanh
Hồ biển rưng rưng biếc mấy thành?...
Nụ Cười Thương Nhớ (Đinh Hùng)

Tôi nhìn cặp mắt trong xanh ấy
Để thấy hồn tôi trong mắt xanh.
Thuyền mộng lênh đênh vào xứ lạ,
Chèo đưa nét nhạc lượn mong manh.
Hương (Đinh Hùng)

Thi sĩ Nguyễn Nhược Pháp (tác giả bài thơ Đi Chùa Hương) với những câu thơ hóm hỉnh, thanh tao, đầy thi vị, với vài nét phát họa đơn sơ đã đưa trí tưởng người đọc sống lại những ngày xưa thân ái, giữa thoáng buồn vui lẫn lộn của lứa tuổi đầy hồn nhiên, xao xuyến, bâng khuâng, e thẹn, ngập ngừng qua đôi "mắt xanh nhìn man mác" ...

Cuối đầu nàng tha thướt
Yêu kiều như mây qua
Mắt xanh nhìn man mác
Mỉm cười vê cánh hoa
Tay Ngà (Nguyễn Nhược Pháp)

Màu mắt tím cũng phảng phất trong thi ca. Có thể chúng ta không thấy màu mắt tím trên cặp mắt giai nhân ở ngoài đời, nhưng màu tím đó đã tượng trưng cho những gì đậm đà da diết, cái duyên dáng êm đềm, sâu đậm khó diễn tả, đã tạo sự kỳ diệu cho tâm linh. Một màu mắt mang chút gì huyền ảo pha trộn mộng mơ lãng đãng với nỗi buồn thấm thía khó diễn tả :Mắt em tím để hồn anh mơ mộng
Đêm tương tư tha thiết bóng hình ai
Hoa tàn phai mùi hương xưa phảng phất
Em đi rồi ngàn nỗi nhớ vây quanh
Mắt Tím (Bảo Cường)

Màu mắt biếc tượng trưng cho sự trong sáng và ngây thơ, một màu mắt không bị vẫn đục vì gió bụi của thời gian. Bài thơ Tống Biệt Hành của Thâm Tâm đã diễn tả sự xao xuyến bâng khuâng của buổi tiễn đưa bịn rịn và lưu luyến kẻ ở người đi, khi có sự xuất hiện đột ngột của người em gái với đôi mắt biếc … làm sóng lòng phải dạt dào chao động , khi mà "bóng chiều không thắm, không vàng vọt . Sao đầy hoàng hôn trong mắt trong?" và cô gái thẹn thùng trao kỷ vật "chiếc khăn tay" đẫm lệ cho người đi:

Trời chưa mùa thu, tươi lắm thay,
Em nhỏ ngây thơ, đôi mắt biếc
Gói tròn thương tiếc chiếc khăn tay
Tống Biệt Hành (Thâm Tâm)

Ánh mắt biếc đó đã tạo những gợn sóng lăn tăn trên những dòng sông thơ nhạc triền miên chảy mãi về một chân trời vô tận, làm xao động tình người khôn nguôi, dù một mai kia hai kẻ xa cách nhau ở bất cứ một chân trời góc bể nào . Có hình ảnh nào thật dễ thương và trữ tình như :

Đôi mắt biếc hồn nhiên mầu nắng hạ,
Bờ mi cong khép nép dáng thu buồn,
(Mùi Quí Bồng)

đã gợi nhớ hình ảnh sầu mộng của người em gái thơ ngây:
Của những đêm sầu tím hồn thao thức,
Và những ngày vàng ấm tóc mây buông.
(Mùi Quí Bồng)

Ánh mắt biếc đó cứ vương vấn hoài một kỷ niệm xa xăm nào đó, khó phai nhòa trong trí tưởng :

Mắt biếc năm xưa nay đâu
cánh sao còn đây tóc mây nào bay
Phố vắng mênh mang mưa rơi
ước mơ nào nguôi tình đã phai rồi
Mắt biếc (nhạc Ngô Thụy Miên)

Mắt em sóng biếc gợi buồn,
Tóc mây buông thả gọi hồn tơ vương,
Đôi bờ tinh thể kim cương,
Dạt dào ngắm mãi anh thương từ đầu
Mắt Biếc (Việt Hải)

nhất là tuổi học trò hồn nhiên trong trắng, ngồi trong lớp mà hồn thả tận đâu đâu:

bên kia lớp em ngồi hong sách vở
tuổi mười lăm anh đâu thể nói gì
em còn nhỏ, em chỉ là mắt biếc
dấu trời xanh trong cửa sổ linh hồn
em chỉ là mắt biếc
(Vỹ Nhi)

Một ánh mắt bất chợt, một bóng dáng dịu dàng tha thướt nào đó ngẫu nhiên bắt gặp trên đường đời xuôi ngược, một hình ảnh bình dị chân quê ngập ngừng lặng lẽ, bên dòng sông bập bềnh trăng nước vơi đầy, tỏa hương thơm ngào ngạt vào khu vườn thân thiết ban sơ, hồn nhiên, lưu luyến của thuở ban đầu ai mà chẳng có ...

Đôi mắt ai ngang qua
vướng hồn tôi ở lại
chia tay về nhớ mãi
đường đi mộng trải dài Đôi mắt ai thôi miên
thêm nụ cươì ngoan hiền
khiến lòng tôi xao xuyến
chợt thấy đời bình yên Đôi mắt ai hay khóc
như cơn mưa mời mọc
loang hồn tôi thấm ướt
cho hoa đời nẩy lộc Đôi mắt ai độ lượng
trong em cả thiên đường
tôi thẫn thờ vương vấn
ôi đôi mắt tôi thương ....
Đôi Mắt (Mỹ Ngọc)

Mắt nâu huyền như hạt dẻ … đã làm cho cả đồi núi rừng thu sững sờ ngơ ngác. Tiếng sương mù huyền ảo giao hưởng với tiếng lá vàng rơi, đã tạo nên những chuỗi âm thanh trác tuyệt với những nhịp rung chơi vơi bất tận:

Này yêu dấu mùa thu về hôm nao
Em thả tóc xanh bay theo mây đào
Em thắp hồn lên nâng cao ý nhạc
Trong lời ru biếc có ánh trăng saoNày em nhé mắt nâu qua rừng thu
Trông bóng thời gian nhả tiếng sương mù
Chiều rơi lá chín thương em hương lụa
Anh nhặt thu về xây tím áng thơNày em hỡi dòng sông trôi xa xôi
Nhạc vỡ trong lòng nhạc ứa đầy vơi
Chiều sao hoang vắng vàng phai sắc lá
Anh viết tình thu trên môi em thôi
Thu Về Hôm Nao (Phạm Anh Dũng)

Đôi mắt huyền đen nhánh, tròn xoe, long lanh như hạt nhãn, thật dễ thương và dễ say đắm hồn người .. khi ánh mắt đưa ngang :

Bực mình con mắt liếc ngang
Để tim lỗi nhịp tơ đàn run nhanh
Như tia chớp liếc trời xanh
Để mây vần vũ hóa thành mưa rơi!
Chỉ là cái liếc ngang thôi
Mà mơ mộng mãi bởi đôi mắt huyền
Mắt nhìn như nụ cười duyên
Để đôi má lúm đồng tiền dễ thương
Hè về tạm biệt mái trường
Xa con mắt liếc buồn vương vấn lòng
Biết rồi có gặp lại không
Giữ con mắt liếc nằm trong mắt mình.
Con Mắt Liếc Ngang (Vũ Hải Đoàn)

Tôi nhớ ngày qua
Xinh xinh cô em đôi mắt dịu buồn
Hồn đắm mơ say
Tim tôi rộn ràng tình đầu mong nhớ
Đôi mắt huyền ơi, rung lên bên tôi đôi tim nhịp nhàng
Ngày tháng xuôi sang
Cô em hững hờ tình tôi thờ ơ
Đôi mắt huyền ơi
Hay chăng tôi yêu say sưa nồng nàn
Đã mấy thu sang
Duyên em hững hờ, tình tôi thờ ơ
Đôi Mắt Huyền (nhạc Thông Đạt)

Biển màu của mắt ... nhất là đôi mắt u hoài của người con gái Tôn Nữ là tâm hồn của Huế thơ, Huế mộng, Huế thương, Huế nhớ, Huế tình ... dù ở bất cứ phương trời nào xa ngái...nôn nao lòng kẻ đi đã lâu mà chưa về lại :
Hương Giang nào biết nông sâu
Thuyền tôi chìm giữa biển mầu mắt em
Môi thơm xinh nụ cười hiền
Giọng em rất Huế như chim gọi mùa ...
Bài Thơ Tôn Nữ (Phạm Ngọc)

Đôi mắt là nguồn cảm hứng dạt dào bao la, là cái rung động man mác trữ tình, là xúc cảm hồn nhiên dịu dàng, là những hình ảnh thần tiên, thầm lặng, êm ái, ngọt ngào, lắng động và bất chợt ru em ngủ ….

Nhắm đi đôi mắt mơ huyền
Thả hồn trôi nhẹ chiếc thuyền mong manh
Thuyền ai đầy ắp tình xanh
Gió đưa thuyền nhẹ lên gành suối tiên
Ngủ đi đôi mắt nai hiền
Thuyền ơi chèo gánh ưu phiền ra khơi
Giữa giòng tình bỗng chơi vơi
Bám theo bèo nổi tình bơi theo thuyền
Say đi đôi mắt nâu huyền
Trương Chi tiếng sáo nghiêng nghiêng thuyền tình
Dưới trăng giờ có đôi mình
Mái chèo khua nhẹ rung rinh sao trời ...
Mắt Mơ (VNL)

Như vậy thì màu sắc của mắt là một trong những cái duyên dáng để điểm tô nhan sắc của phái đẹp .Theo một Tạp Chí Thời Trang Trẻ : "chỉ với những hộp màu đơn sắc, bạn hãy tìm cách thể hiện tình cảm qua ánh mắt và đó cũng chính là nghệ thuật trang điểm biểu cảm nhờ vào cách tạo chiều sâu cho đôi mắt" và cũng đã phân loại nhiều kiểu trang điểm khác nhau dựa trên màu sắc , tạo nên những ánh mắt sắc sảo kiểu nữ hoàng Cleopatre, mắt mơ màng quyến rũ, lạnh lùng thu hút, đôi mắt buồn như đang chờ đợi, đôi mắt ngây thơ trong sáng, mắt sâu thẳm trầm lặng, nồng nàn ấm áp, hoặc lối trang điểm gọi là "mắt ấn tượng" làm trong sáng và nổi bật trên khuôn mặt phụ nữ .Nỗi niềm suy tư từ đôi mắt đẹp khó mà chắp cánh bay đi, cứ ám ảnh và quanh quất mãi đâu đây. Đó là điểm tựa với tất cả hân hoan, tin yêu và hy vọng . Đôi mắt đó là cõi thiên tiên để tâm hồn bay vào trú ngụ, thả lòng dạo chơi thanh thản và thật bình an …

Bạn thân, yêu bạn vì đôi mắt đẹp,
Linh hồn ta bất định sẽ lênh đênh
Lả lướt, giữa sóng mắt yêu của nàng.

Ta muốn thoải mái trên cánh thời gian
Chìm sâu đôi mắt ngây thơ của ta
Trong nước hồ đẹp vô ngàn của bạn.

Giữa xanh ngọc bích của đôi mắt trong
Thuyền ta mê say lượn duới liễu hè.
Bạn cứ mở đôi mắt xanh sáng suốt
Ta bơi hạnh phúc trong hồ trân châu .
Vì Đôi Mắt Đẹp (Xuân Duyệt - Duyên Thương)
(dịch từ bài thơ Pháp Ngữ "A une dame, Acupunctrice "của chính tác giả)Đi giữa khu vườn xuân đầy thơ mộng, có những chàng trai cảm thấy đời buồn vui bất chợt vu vơ, dù khu vườn đầy hoa thơm cỏ lạ, nhưng trong lòng vẫn cảm thấy thiếu vắng một cái gì đó, bâng quơ, nhẹ nhàng, phải chăng … một ánh mắt dịu hiền :

Đi mê man giữa khu vườn
hoa và hoa vẫn như tuồng thiếu hoa
thiếu mùi hương ngấm trong da
thiếu đôi mắt ướt liếc qua mỗi ngày
tưởng rằng thiếu
có đâu hay
em là hoa nở mỗi giây tuyệt vời
Và em, hoa nói tiếng người (Lê Hân)

Ánh mắt trìu mến của dỗi hờn duyên dáng và nhớ thương đậm tình, những lời trách yêu ngọt ngào, êm ái làm sao . Đó là những khát khao giao cảm, những rung động dịu dàng, xao xuyến tâm hồn thi nhân:

Bởi mắt nhớ ai nên mắt dỗi
Tội tóc hờn có lỗi chi đâu
Bởi mắt nhớ ai nên mắt ướt
Tội tim buồn sướt mướt đêm thâu...
(Vương Uyên)

Đôi mắt đã được các thi nhân diễn tả bằng những hình ảnh trừu tượng hoặc cụ thể, huyền hồ hay chân thật . Dù là hình ảnh thế nào chăng nữa, mỗi biểu tượng của đôi mắt cũng đều có sức hấp dẫn và âm hưởng riêng biệt, đã đem lại những nỗi nhớ thương ăm ắp trong tình yêu tha thiết dâng đầy, cho nỗi lòng tương tư da diết ngày đêm. Mỗi hình ảnh tiêu biểu của cánh "cửa sổ linh hồn" đều mang những nét tinh tế, lúc nhẹ nhàng thanh tao, lúc tê tái nao lòng, lúc lặng lẽ mơ màng, lúc xúc động bất ngờ … đã tạo nên những nhịp tim rung động cho thi nhân Đôi mắt đã đem lại thi ảnh tuyệt vời, âm điệu trầm bổng réo rắt, cái trực giác thâm sâu chiếm trọn cả tâm hồn thi nhân . Nhìn vào đôi mắt, là thả hồn phiêu du vào cõi mộng, giao hưởng với sắc màu và âm thanh, dấn thân đi tìm tòi và khám phá những khung cảnh mê hoặc, lạ lùng, mơ hồ, quyến rũ làm sao …

Ngày xuân mắt lá về gần
Xanh màu tóc, xanh bàn chân bé rồi
Thơm tho đất một chỗ ngồi
Cánh hoa vàng dại bồi hồi nở chưa .
Mắt Lá (Từ Kế Tường )

Mắt nai tơ thật hiền diệu, khe khẽ êm ái làm sao ….

Ô kìa, đôi mắt nai tơ
Vì ai ta lại làm thơ yêu đời
Tập Nói (Nghiêm Xuân Cường)

Tròn xoe đen nhánh mắt nai,
Không gian thu nhỏ mắt ai mơ huyền,
Em nhìn nháy mắt làm duyên,
Duyên về đáy mắt đảo điên một trời ...
Ngủ Mê Trên Đôi Mắt (Việt Hải)

Em nhớ về ai
Người em mắt nai
Bờ vai nhỏ bé
Đẫm ướt sương mai
Em đang chờ ai!
Trên con đường dài
Một mình chiếc bóng
Gởi lòng xa xôi
Mắt Nai (N.T.P.)

Ðợi em về, mưa buồn hôn lên tóc
lên môi mềm, anh chìm đắm, mắt nai
Giọt long lanh ôm ấp mối tình đầy
Tim rộn rã trìu mến những giòng thơ
Ðợi em về (Vũ Thư Nguyên)Anh vẽ màu nâu quanh mắt nai
Đượm thêm những nét đẹp trang đài
Cho tròn chuỗi mộng bên song cửa
Đón chút thẫn thờ dưới sương mai
Mắt Nai (Đóa Hoa Hồng)

Một hôm mắt nai, mặt trông rất hay
Nhìn anh như đắm đuối mê say
Vì anh có duyên
Phải không mắt nai
Phải không cô bé tóc mây bay
Về trên phố cao, cùng đi với nhau
Cùng nghe hoa lá hát xôn xao
Và hai trái tim, thành hai cái chuông
Sợ gì mà cứ rung trên đường
Tình Yêu Mắt Nai (nhạc Quốc Dũng)

Khảo Luận: Xúc Cảm Đêm Trăng

2015-06-22T19:08:24+00:00

Khảo Luận: Xúc Cảm Đêm Trăng

Nhạc Mai Đức Vinh, Huỳnh Công Trứ, Lê Mạnh Trùy,
Minh Thao, Phạm Anh Dũng, Nguyễn Tuấn.

Trăng là món quà vô giá, thanh tao của Thượng Đế đã ban cho trái đất, vạn vật và con người..."Nghìn năm thơ thẩn bóng trăng chơi" (Tản Đà).Trăng là chứng nhân muôn đời cho những suy tư thầm kín, xúc cảm riêng tư, và mộng mơ tình tứ, thi vị của con người .Trăng có sức quyến rũ mãnh liệt, lạ thường, một gợi cảm vô cùng, xáo động nội tâm, là nguồn cảm hứng vô tận cho biết bao tao nhân mặc khách, cho những vần thơ xao xuyến trữ tình của nhiều thi nhân. Trăng của đất trời sáng soi khắp nẻo đường thế gian, nhưng mỗi cảm xúc trăng mang một đặc trưng thầm lặng, khác biệt tùy theo suy tư và cảm thụ của từng cá nhân, của mỗi tâm hồn như thi sĩ Trần Tế Xương đã nhận định:

Ta lên ta hỏi ông trăng
Họa là ông có biết chăng sự đời ?
Ông cao, ông ở trên trời
Mà ông soi khắp nước người, nước ta
Năm châu cũng một ông mà
Kể riêng thì lại mỗi nhà, mỗi ông
Hỏi Ông Trăng (Trần Tế Xương)

Một vầng trăng của Hàn Mạc Tử mang nhiều sắc thái, có những khi êm ái huyền hồ, lãng đãng mộng mơ "trăng nằm sóng soãi trên cành liễu", hoặc tha thiết tình tự "bóng nguyệt leo song sờ sẫm gối ", mang ước hẹn mong manh và thao thức đợi chờ :
Thuyền ai đậu bến sông trăng đó
Có chở trăng về kịp tối nay ? (HMT)

có những khi ám ảnh một kiếp người nhỏ bé, cô đơn, bạc phận
"Tôi đau vì rùng rợn đến vô biên ,
Tôi dìm hồn xuống một vũng trăng êm ,
Cho trăng ngập trăng dồn lên tới ngực " (HMT)

Hàn Mạc Tử đã sống với trăng, đã nhạy cảm và xúc động cùng trăng . Hình ảnh của vầng trăng muôn điệu, thấp thoáng ẩn hiện đâu đây để người thơ luôn khao khát:
Tôi nhập hồn tôi trong khúc hát
Để nhờ không khí đẩy lên trăng
Để nghe tiếng nhạc Nghê Thường trổi
Để hớp tinh anh của nguyệt cầu
Và để thoát ly ngoài thế giới
Để cười, để trững, để yêu nhau. (HMT)

và có những lúc ngỡ như tuyệt vọng, người thơ đã muốn giang tay ôm trọn vầng trăng, muốn níu kéo vầng trăng làm điểm tựa cho cuộc sống, và vầng trăng lúc đó phảng phất một hình ảnh tâm linh mầu nhiệm, cao thượng và bao dung, có quyền uy làm xoa dịu bớt nỗi thống khổ, đớn đau dằn vặt trong tâm hồn người thơ:
Lạy Chúa tôi, vầng trăng cao giá lắm
Xin ban ơn bằng cách sáng thêm lên
Ánh thêm lên cho không gian rất đẫm
Linh hồn thơ mát rợn với hương nguyên.
(Hàn Mạc Tử)

Vầng trăng của Nguyễn Du quyến rũ, đầy ước mơ cho những kẻ đang yêu, chứng nhân cho những lời thề non hẹn biển::
Vầng trăng vằng vặc giữa trời
Đinh ninh hai miệng một lời song song" (ND)

cho dẫu đôi tình nhân có phải đau lòng cách biệt chia xa, nhưng vầng trăng thủy chung vẫn còn đó, chia làm hai nửa, là hình bóng của nàng cô đơn ở lại phòng không gối chiếc, và của chàng đơn độc bước chân phiêu bạt giang hồ :
Vầng trăng ai xẻ làm đôi,
Nửa in gối chiếc, nửa soi dặm trường" (Nguyễn Du)

Vầng trăng của Lưu Trọng Lư cũng đầy lãng mạn tình tứ của một thuở nào mộng mơ, êm đềm vương vấn, là nhịp đập của trái tim yêu thổn thức muôn ngàn cung bậc:
Vầng trăng từ độ lên ngôi .
Năm năm bền cũ em ngồi quay tơ (LTL)

Cái hình ảnh duyên dáng của một vầng trăng buông thả ánh sáng huyền ảo trên mái tóc mây của người yêu, khơi dậy sự rung động nhẹ nhàng của một trời thu ngan ngát hương tình . Dòng sông trăng lấp lánh ngàn tia mắt, sinh động, nồng nàn làm ngơ ngác tâm hồn thơ :
Vừng trăng lên mái tóc mây,
Một hồn thu tạnh, mơ say hương nồng.
Mắt em là một dòng sông
Thuyền ta bơi lặng trong dòng mắt em.
Trăng Lên (Lưu Trọng Lư)

Vầng trăng của Huy Cận là hình tượng êm ái của người Mẹ hiền, là ước mơ hiền dịu của trẻ thơ, sáng soi tình mẫu tử gắn bó, thân thiết và kề cận, là khúc hát ru con đậm đà, đầy cảm xúc bất ngờ và tự nhiên . Dòng sông trăng mênh mang, bát ngát, lung linh huyền diệu, ở trời cao vô tận, có phải là con suối trong xanh tươi mát, là dòng sữa ngọt ngào, chan chứa tình mẹ bao la, nuôi con khôn lớn từng ngày ..

Mẹ ơi, cho con mặt trăng !
Bé nhìn mặt mẹ , tay dang hái trời
Hoa trăng nở sáng ngời ngời
Trăng theo bóng mẹ , trăng ngồi bên con .
Mẹ là trăng, con bá cổ hôn,
Con là trăng nở, mẹ ôm vào lòng .
Mẹ đùa con dưới trăng trong
Trăng cao con với , mẹ bồng lên cao
Bé đà hái được trăng nào
Mà nghe lòng mẹ rào rào cánh trăng
(Huy Cận)

Vầng trăng của Vũ Hoàng Chương rạo rực, khao khát, đắm say, ngây ngất chìm đắm lòng người .Mộng, thơ và tình quyến luyến gần gũi với vầng trăng lãng mạn tình tứ: "Mộng cũng như Thơ, hẳn có vần? Hãy buộc lên Trăng thuyền mật ngọt Đôi ta chèo tới bến Siêu-chân"(VHC)

Bài Thơ ta mở với trăng đầy
Khép lại bằng trăng khuyết ở đây.
Diểu diểu nhất phương hề vọng mỹ...
Sao mờ chênh chếch bóng đêm vây. (VHC)

Vầng trăng của Đinh Hùng, đậm đà, sinh động, như xa mà gần, như gần mà xa, em đến thì "vầng trăng bỗng tỏa hương", em đi thì vầng trăng cô đơn lặng lẽ u buồn "Trăng bỗng u huyền, nắng cô sơ" (Đ.H.), trăng và người như có mối giao tình bâng quơ mà mật thiết

Em đến vầng trăng bỗng toả hương,
Quen nhau, ngờ truyện rất hoang đường.
Trang thư xoã tóc cười e lệ,
Nét chữ thu gâỳ, vóc ngậm sương. (ĐH)

Vầng trăng của Xuân Diệu chơi vơi hoài tưởng, chập chờn huyền ảo, giữa trời đêm bao la, "Chớ đạp hồn em, trăng về viễn xứ, Đi khoan thai trên ngự đỉnh trời tròn (Xuân Diệu) , hòa đồng trong tiếng đàn nguyệt với nỗi hoang vắng cô đơn của lòng người, ngân vang âm điệu của khúc tỳ bà một thuở Đường Thi…

Thu lạnh càng thêm nguyệt tỏ ngời
Đàn ghê như nước, lạnh, trời ơi
Long lanh tiếng sỏi vang vang hận:
Trăng nhớ Tầm Dương, nhạc nhớ người ...
(Nguyệt Cầm- Xuân Diệu)

Vầng trăng của Nguyễn Bính ảo tượng chập chờn hư hư thật thật, hòa nhập với hình ảnh của người tình yêu dấu, "trăng, bóng, và em" tất cả là ba hình ảnh vẫn mãi tồn tại trong trái tim của người thơ, làm ta liên tưởng đến bài thơ Nguyệt Hạ Độc Chước của Lý Bạch " đối ảnh thành tam thân" (Trăng, ta và bóng rõ ràng thành ba)

Có trăng bóng lạnh vườn đào,
Có giàn nhạc ngựa lơi vào trong đêm.
Và trong lòng với trong tim,
Có lời em, có bóng em rõ ràng.
Thuyền trăng ai thả sang đoài,
Âm khuya mở nhẹ then cài cửa ra.
Trăng vào bóng nữa là ba,
Với em ở trái tim ta là nhiều ... (NB)

Cái cảm xúc mong manh, mơ hồ, chập chờn hư ảo, lãng đãng mộng mơ, lâng lâng tình tứ, thấp thoáng trong vầng trăng của Nguyên Sa:
Hư ảo nào như hư ảo trăng
Em đàn cung nguyệt hát cung vân
Ta về đúng lúc đêm đang tới
Tìm thấy trong thơ chiếc nguyệt cầm
.....
Hư ảo nào như hư ảo trăng
Trời đưa ta tới chỗ em nằm
Em như huyền hoặc, đời như mộng
Ta ngả lưng làm một giấc trăng.
(Hư Ảo Trăng -Nguyên Sa)

Dưới đôi mắt lãng mạn của thi nhân, vầng trăng huyền ảo là một giai nhân kiều diễm, hiền dịu, mang một nếp sống ẩn mật, nhưng lại cảm thông, hòa hợp, gần gũi với suy tư, cảm xúc của con người trần tục trên thế gian . Có thi nhân đã tương tư trăng, nhìn trăng và hỏi trăng :Sao em đẹp thế ?
Duyên cớ chi Bác Mẹ đặt tên "Trăng"
Đẻ năm nào em vẫn trẻ măng
Được ca tụng trong những áng văn chương bất diệt
-Ham vui riêng cảnh tình thanh khiết
-Chẳng kết cùng ai sợi xích thằng ?
Nhìn trần gian, mắt cứ dửng dưng
Chắc thế sự lố lăng em ghét lắm ?
Nơi cung Quảng muôn hoa trên đồi gấm
Có khi nào sáng thắm tối tàn phai
Và dân cư thực sự có bao người
Nhân thế đoán: có hai, em với Cuội
Em sẽ sống thêm bao nhiêu tuổi ?
Mà đêm đêm trăng gối lạnh giường mâyThang dài vất quách xuống đây
Anh lên đàm đạo đêm ngày khuây khoa
Hữu tình ta sẽ gặp ta ...
(Vấn Nguyệt - Thanh Phượng)

Quỳnh là loài hoa diễm lệ chỉ nở về đêm, theo ánh trăng rờ rỡ trên cao. Đó là loài "hoa nở theo trăng" (Tế Hanh), khi hoa nở những cánh trắng tươi nõn nà mềm mại xòe ra, tỏa hương thơm dìu dịu như quyến rũ người xem vào cõi bát ngát tận cùng của hư không ... rồi từ từ khép lại giữa những đài hoa phong kín, khi ánh trăng vừa tàn ..

Trên hoa trăng sáng một vùng
Dưới trăng hoa nở bừng bừng nhụy bông
Hoa là trăng đậu cành cong
Trăng là hoa ngự trời trong ngời ngời.
Hoa trăng với lại hồn tôi
Phút giây hư thực đất trời trôi quạ
Đến khi thức dậy nhìn ra
Ánh trăng vừa tắc, sắc hoa vừa tàn
(Hoa Nở Theo Trăng -Tế Hanh)

Vầng trăng của Anh Thơ bộc bạch chân tình, dạt dào kỷ niệm, chất ngất hình ảnh quê hương, bình dị, tha thiết, chân thành và gần gũi:Ngoài ruộng lúa, một vài con vạc trắng
Lướt ăn đêm thưa thớt tiếng kêu buồn.
Trong khi ấy mông mênh trăng sáng lặng
Lọc ánh vàng lạnh lẽo xuống đồng sương
(Đêm trăng đông-Anh Thơ)

Ngoài đồng vắng, lúa vàng xao xuyến gió
Lửa ma thiêng thấp thoáng rọi bên trời
Từng bóng trăng đi êm như hơi thở
Trong trăng mờ lũ lượt dắt nhau chơi.
(Đêm trăng mờ -Anh Thơ)

Vầng trăng của Du Tử Lê nồng nàn và đằm thắm, dấy lên giấc mộng cố hương mênh mang, sâu đậm tình người, tình bạn, tình quê tha thiết, sinh động và cảm xúc bồi hồi:

Đêm về theo vết xe lăn
Tôi trăng viễn xứ hồn thanh niên vàng
Tìm tôi đèn thắp hai hàng
Lạc nhau cuối phố sương quàng cỏ cây
.......
Nhớ nghĩa trang quê hương bạn bè
Nhớ pho tượng lính buồn se bụi đường
Đêm về theo vết xe lăn
Tôi trăng viễn xứ sầu em bến nào ?
(Đêm nhớ trăng Sài Gòn -Du Tử Lê)Nhà thơ Trần Trung Đạo đã mượn hình ảnh vầng trăng sáng trong vành vạnh để làm biểu tượng cho một Lịch Sử kiêu hùng, bất khuất, để diễn tả khát vọng tình yêu quê hương dạt dào khôn nguôi, khi người thơ đã khẳng định : "Mẹ ơi, trăng còn có khi tròn, khi khuyết . Nhưng tình yêu quê hương chẳng khuyết bao giờ." (Thưa Mẹ Chúng Con Ði-Trần Trung Đạo)

"Ôi Lịch sử, một vầng trăng diễm tuyệt
Sáng trong anh nét đẹp của muôn đời "
(Về Thăm Lịch Sử-Trần Trung Đạo)

Từ độ vầng trăng tắt bóng trên đồi
Ta mang thơ đi vào đời máu chảy
Hờn vong quốc trong lòng ta lớn mãi
Vẫn ngày đêm mang nguyện ước đi tìm
(Thao Thức-Trần Trung Đạo)

Nữ sĩ Hồ Xuân Hương đã hỏi trăng : "Năm canh lơ lửng chờ ai đó? Hay có tình riêng với nước non?" (HXH).

Vầng trăng có phải là chứng nhân cho tình yêu quê hương, đất nước vô bờ . Ánh sáng của vầng trăng đã bừng lên những khát vọng, sẵn sàng và quyết tâm muốn bảo vệ sự sống còn của Tổ quốc, dân tộc . Tình cảm với quê hương đất nước đã trở thành cần thiết trong tâm hồn người dân tha thiết với vận mệnh của quốc gia. Có hình ảnh nào khí phách, hiên ngang, hào hùng bằng hình ảnh của một tráng sĩ mài gươm dưới trăng, cô đơn trước cái vô biên của trời đêm tịch mịch bao la, luôn ôm ấp hoài bão: "Quốc thù vị báo đầu tiên bạch, Kỷ độ Long Tuyền đới nguyệt ma -Đặng Dung" (Nợ nước chưa báo đền được, đầu đã bạc rồi. Bao phen vẫn mài gươm Long Tuyền dưới bóng trăng )

Luống tuổi mà sao việc vẫn đầy
Đất trời thu gọn một cơn say
Gặp thời kẻ tiện thành công dễ
Mất vận anh hùng nuốt hận cay
Phò chúa có lòng nghiêng vũ trụ
Dấy binh không lối rẽ trời mây
Chưa xong nợ nước đầu sương điểm
Bóng nguyệt mài gươm tiếc tháng ngày
(Cảm Hoài- Hải Đà phỏng dịch)

Nhà thơ Tuệ Sỹ của "Những Phương Trời Viễn Mộng" đã nói rằng "trong cõi thơ, trăng cũng kiêu hùng như gió ngàn bạt đỉnh . Từ đó, nhìn lại con trăng, như sợi lồng mày vắt ngang trên con mắt sầu mộng đăm chiêu; mảnh trăng non trơ vơ trên ngọn ngô đồng thưa lá: thơ là ẩn ngữ hay không là ẩn ngữ ? Vừa ẩn ngữ vừa không là ẩn ngữ:" (Tuệ Sỹ)

Trời viễn mộng đọa đày đi mất thuở
Mộng kiêu hùng hay muối mặn giữa mù khơi ?(thơ TS)

Vén thanh sắc đổ mù khơi về đối diện
Cuộc ân tình lơi lả vội chia phôi
Trăng nằm xuống ruỗi dài hai bến hẹn
Một dòng sông vồn vã động chân trời (thơ TS)

Còn biết bao nhiêu vầng trăng trong mỗi tâm tư, cảm xúc của người thơ, kể sao cho hết, bộc lộ biết bao tình cảm, ước vọng trong rừng thơ bạt ngàn vô tận của rất nhiều thi nhân Việt Nam ...Nhưng vầng trăng viễn xứ luôn mang những nỗi thầm lặng u uất, khó phai nhòa trong tâm hồn người ly hương, có đi xa ngàn dặm vẫn quay về, để tự hỏi lòng: .
Em về mấy thế kỷ sau
Nhìn trăng có thấy nguyên màu ấy chăng (Bùi Giáng)

Nỗi buồn này man mác trong những dòng cổ thi từ ngàn năm trước. Bài thơ Tĩnh Dạ Tứ (Xúc Cảm Đêm Trăng) của Lý Bạch là một kiệt tác tuyệt vời trong thế giới Đường Thi trùng trùng điệp điệp …. Hình thức cô đọng thâm thúy của bài thơ ngũ tuyệt 20 chữ này là một thử thách lớn lao mà thi nhân phải đương đầu vì "ngôn bất tận ý" (lời không nói hết được ý ) và thi nhân phải dùng ngôn từ tương ứng như thế nào để có thể vừa miêu tả cảnh vật và diễn đạt một ấn tượng dạt dào, một cảm xúc lai láng. Lý Bạch là một người có tài, nhưng lại là người ít may mắn trên đường công danh sự nghiệp . Ông là người hay đi đây đó, làm thân lữ khách nơi quán trọ tha phương, xa nhà, xa quê, xa gia đình bạn bè … Và bài thơ "Tĩnh Dạ Tứ" đã diễn tả nỗi cảm xúc bâng khuâng , xao xuyến, cái nỗi niềm tha phương nhớ nhà da diết, khi màn đêm hoang vắng đã buông phủ bốn bề, trong khung cảnh tịch liêu, cô đơn, của người viễn khách một mình một bóng canh thâu … nhìn qua khung cửa , xa xa, chập chờn mộng ảo, là vầng trăng tỏa ánh sáng lung linh huyền ảo .. đã làm cho nhà thơ chạnh lòng thương nhớ quê hương . Bài thơ đã bộc lộ những xúc cảm sống động, dạt dào, rung lên những âm vang tha thiết của nhạc điệu trữ tình …

Sàng tiền minh nguyệt quang
Nghi thị địa thượng sương
Cử đầu vọng minh nguyệt
Đê đầu tư cố hương
Tĩnh Dạ Tứ (Lý Bạch)1-
Đầu giường trăng tỏ rạng
Đất trắng ngỡ như sương
Ngẩng đầu nhìn trăng sáng
Cúi đầu nhớ cố hương
2-
Giường khuya trăng chiếu bời bời
Sương rơi phủ đất ngỡ đời chiêm bao
Ngẩng đầu trăng sáng trên cao
Cúi đầu ngấn lệ nghẹn ngào.... cố hương
Xúc Cảm Đêm Trăng (Hải Đà)

Bức tranh thu đã được tô đẹp bằng một vầng trăng thu huyền ảo … Trăng soi lồng lộng trên sóng nước bập bềnh biến dòng sông thành một giải lụa vàng óng ả. Điểm đặc trưng quan trọng đối với vầng trăng trong thơ Lý Bạch là ánh trăng trong trắng, lung linh tỏa sáng, thêm màn đêm lạnh lẽo bao phủ không gian vô tận và con người nhỏ bé, khiến cảm xúc của con người sản sinh bộc phát ngẫu nhiên, mang những sắc thái tinh tế khó mà diễn tả . Trong một đêm trăng vắng vẻ nhà thơ Lý Bạch nằm trong thư phòng, bóng trăng khe khẽ len qua khung cửa sổ rọi sáng đầu giường, trong một không gian tịch mịch giữa đêm, hồn thơ đã nhập vào hồn trăng bay lâng lâng vào một cõi mộng ảo vô cùng …đã đi từ trạng thái mơ hồ đến tỉnh thức. Ánh trăng sáng vời vợi trên bầu trời cao kia, tỏa những tia sáng lặng lẽ, êm ái huyền diệu trên chiếc giường ngủ, rất gần gũi và thân thiết với nhà thơ làm sao, và đó cũng chính là vầng trăng mà Lý Bạch đã mải mê ngắm trên núi Nga My trong những ngày niên thiếu ở quê nhà. Những tia sáng của trăng chập chờn mờ ảo đã làm nhà thơ ngỡ ngàng như sương khói bao phủ đầu giường, nhìn trăng mà lòng buồn vời vợi, ngỗn ngang trăm mối tơ lòng … Sương và Trăng làm nỗi bật sự trống vắng vô tận, làm tăng thêm khung cảnh u uẩn đìu hiu của trời đêm cô liêu, đã đem lại những cảm giác mông lung hư hư thật thật … quanh quất đâu nay : sương là trăng , hay trăng là sương. Trong cái ngây ngất chếnh choáng của màn đêm mờ ảo, nhà thơ đã tài hoa hữu hình hóa cái huyền diệu của trăng và sương … Cái tĩnh lặng của không gian bàng bạc trong bài thơ đã tràn ngập cảm xúc , nội tâm và tư duy khó mà diễn tả. Hình ảnh màn sương "ngờ ngợ" phủ trắng nền đất trong trời đêm đã mở ra một khoảng không gian tịch liêu cô quạnh mông lung, làm gia tăng nỗi cô đơn của người thơ. Nhà thơ đã dùng những hình tượng dựng cảnh, nhưng thật ra là muốn ngụ tình, gửi gắm những tâm sự thầm kín của tác giả."Đầu giường trăng tỏ rạng , Đất trắng ngỡ như sương"Và từ những hình tượng mơ hồ gợi cảm, gợi sầu, gợi nhớ đó đã đem lại cho nhà thơ nỗi cô đơn thắm thiết, nỗi nhớ nhà dằng dặc khôn nguôi . Trăng ở trời cao vẫn nhìn xuống, người thơ khó mà đi vào giấc ngủ lãng quên .. Nội tâm của người thơ bị xâu xé dằn vặt, càng thao thức, càng tê tái chua xót … Có nỗi buồn nào ray rứt da diết ngấm tận hồn bằng nỗi sầu nhớ cố hương, quê cha đất tổ : cái nỗi nhớ dai dẳng, mênh mang, thăm thẳm và loang rộng không bến bờ , làm xao động tâm hồn khôn nguôi .. Cái ánh sáng của vầng trăng đã làm sáng hẳn lên cái hình bóng lung linh huyền ảo của một quá khứ, hoài niệm thương tiếc mãi mãi khó quên trong lòng người thơ, thiết tha, xao xuyến, bịn rịn, khắc khoải một cách lạ lùng . "Ngẩng đầu nhìn trăng sáng , Cúi đầu nhớ cố hương"
Bài thơ "Tĩnh Dạ Tứ" của Lý Bạch đã vẽ lên một bức tranh thu sống động, có một âm hưởng tuyệt vời, trở thành một bài nhạc phủ (khúc hát mùa thu) trác tuyệt của Đường Thi .. Không có trăng nào đẹp bằng trăng thu, chẳng có trăng nào nào sáng hơn trăng quê vầng trăng ở quê nhà bao giờ cũng lung linh sáng soi hơn trăng ở bất cứ nơi nào trên đất khách quê người …

Gió thu thổi nhẹ qua song
Phất phơ màn mỏng lụa hồng rung rinh
Ngẩng nhìn trăng sáng lung linh,
Xót thương nghìn dặm gửi tình quê xa (HĐ)

Bài thơ "Tĩnh Dạ Tứ" với một cấu trúc độc đáo, đã kết hợp được bốn điểm chính : Ý Tứ sâu đậm, Cảm Xúc tha thiết, Hình Ảnh sinh động, Nhạc Điệu trữ tình. Ngôn từ cô đọng, không mòn sáo, dễ hiểu, giản dị, tự nhiên mà lại rất hàm súc sống động và nhiều hình tượng gợi cảm, đó là những rung động kỳ lạ, huyền ảo từ trái tim bộc trực của nhà thơ, đó là tiếng nói tri âm chí tình chân thực, là tâm hồn thanh khiết nhạy cảm tinh tế của người thơ. Phải chăng đó là sự linh diệu thầm lặng của thơ, của ý tưởng ngẫu nhiên , nhưng lại có một hấp lực vô hình gây tác động mạnh mẽ, gợi lên những chuỗi liên tưởng phong phú trong tâm hồn người đọc khôn nguôi ..."Ngẩng đầu trăng sáng trên cao, Cúi đầu ngấn lệ nghẹn ngào cố hương". Nhịp thơ chấm phá đã hình tượng hóa được nỗi ưu tư sầu não tê tái một cách cụ thể, đó là cái quằn quại khổ đau mang số phận của một kiếp người lang thang, giữa đất trời trôi nổi, và những giọt lệ ly hương đã tuôn trào lai láng thành mạch sầu thiên cổ vô tận, biết dạt trôi về đâu ?

mời nghe : Tĩnh Dạ Tứ
(ý thơ Lý Bạch- Tĩnh Dạ Tứ, Vương Ngọc Long phóng tác, nhạc Mai Đức Vinh, ca sĩ Quang Minh)

Đêm thu lặng lẽ gió phiêu phiêu
Réo rắt bên song tiếng sáo diều
Cố quận xa xăm sầu lữ thứ
Một mình quán vắng cảnh đìu hiu Lá đổ mây giăng luống thẫn thờ
Rừng phong trở giấc động hồn thơ
Vi vu nhạc gió bên đồi vắng
Khắc khoải năm canh mắt lệ mờ Ngổn ngang trăm mối vấn vương lòng
Ngàn dặm quê xa bóng chập chùng
Xào xạc thu vàng nghe tiếng vọng
Thềm trăng đầy ắp lá ngô đồngThổn thức hồn quyên mộng tỉnh say
Sông xưa bến cũ nhớ từng ngày
Phơ phơ tóc bạc đời sương điểm
Thở vắn đêm dài ngấn lệ cayĐầu giường vằng vặc ánh trăng soi
Cứ ngỡ sương rơi đất trắng ngời
Trăng chiếu trời cao mê mẩn ngắm
Cúi đầu ... thương nhớ cố hương ơi !
(thơ Vương Ngọc Long, nhạc Mai Đức Vinh)

Trăng là bạn tâm đầu ý hợp, là người tình tha thiết của thi nhân. Vầng trăng lung linh sáng soi ở trời cao, ánh trăng vằng vặc rọi những tia sáng nhảy múa trong không gian vũ trụ muôn trùng, phản chiếu lồng lộng dưới đáy gương của dòng sông muôn thuở. Vẫn vầng trăng ấy, trăng của tiền kiếp xa xăm và trăng của hiện tại nhân sinh, người nay đâu thấy vầng trăng xưa, nhưng trăng thời nay vẫn sáng soi người xưa cũ, cái vầng trăng vĩnh cửu đó đã nối liền quá khứ với hiện tại, tương lai và dĩ vãng, không còn cảm thấy khoảng cách không gian và thời gian, để mà người xưa và người nay vẫn thanh thản nhìn trăng, tâm sự cùng trăng, muợn trăng để gửi gắm tâm sự u uẫn của mình, trăng ở thật xa chót vót trên đỉnh ngọn trời cao, nhưng trăng cũng ở thật gần, thật tha thiết chân tình trong tâm hồn của người thơ :

Mưa sướt mướt xói mòn đêm ủ rũ
Lời hư không đồng vọng khúc bi trầm
Trăng cảm ứng từ trời cao bất tận
Cung bậc sầu tri ngộ với tao nhân (Hải Đà)

Vầng trăng viễn xứ của người xưa, ngàn năm trước là thế, cũng đồng cảm với vầng trăng ly hương của người nay, khi phải từ bỏ quê hương, lang bạt nơi góc bể chân trời, mang số phận tha phương. Trăng của vũ trụ, muôn đời cũng thế, không biến hóa trong tư tưởng tình cảm của con người ...Những cảnh sắc "vô tình" của màn đêm huyền ảo với trăng, sương chập chùng, nhưng rất là "hữu tình" đã đem lại những cảm xúc nao nao xót dạ, đã đưa người thơ đi tìm lại những mảnh ký ức, hồi tưởng của cố quận, sông xưa, núi cũ, quê nhà . Người phương xa vẫn canh cánh nặng nợ tình quê . Vầng trăng sáng trên trời cao đã gieo trong hồn nghệ sĩ bao hoài niệm với quê hương, đã làm xao xuyến lòng người ly khách tha phương, khơi dậy lại tình yêu quê cha đất mẹ. Lặng lẽ nhìn vầng trăng giữa đêm viễn xứ nơi đất khách quê người, lặng thầm muốn nhắn gửi cùng trăng nỗi đau chung của những người ly xứ phải chia lìa quê hương, với những thao thức, khắc khoải, nuối tiếc hoài vọng dường như chưa muốn dứt : "nhiều đêm nằm ôm bóng trăng, lấp lánh trong đêm hư vô chập chùng, đàn tơ vọng khúc thở than, chất ngất dâng đầy niềm đau ly khách, nhiều đêm ngồi thao thức mơ, bóng dáng quê hương thân thương dịu hiền , giọng ca biệt ly xốn xang, ngày thơ xa rồi, cuộc đời gian nan ..."

mời nghe: Đêm Viễn Xứ
(nhạc Huỳnh Công Trứ, lời thơ Vương Ngọc Long, ca sĩ Vũ Vân)

Đêm trăng buồn bỗng thương quê xa
Khung trời thơ luyến nhớ âm thầm
Sương lạnh giữa đồi thông vi vu
Nghe sầu dâng mảnh hồn thổn thức
Tình khúc ngân vang điệu buồn
Quạnh vắng không gian mịt mùng
Tiếng ca dao xa xăm vọng vềÁnh trăng mờ màn đêm âm u
Nghe điệu ru tê tái thẫn thờ
Ngỡ Mẹ về ngoài hiên sương rơi
Nghe hồn sao bàng hoàng ngơ ngác
Thầm nhớ quê xa bồi hồi
Người bỗng cô đơn lệ trào
Xót thương từng ngả đường ly hươngNhiều đêm nằm ôm bóng trăng
Lấp lánh trong đêm hư vô chập chùng
Đàn tơ vọng khúc thở than
Chất ngất dâng đầy niềm đau ly khách
Nhiều đêm ngồi thao thức mơ
Bóng dáng quê hương thân thương dịu hiền …
Giọng ca biệt ly xốn xang
Ngày thơ xa rồi, cuộc đời gian nanĐà Thành khung trời còn xanh không em ?
Sao ở đây sương tuyết giăng đầy
Đà Thành sông Hàn đò ngang vui không ?
Sao ở đây màn đêm hiu hắt
Còn bóng ai đang đợi chờ
Tình nhớ quê hương dạt dào
Xót xa cung đàn chỉ còn điệu ly tan ...
(lời thơ Vương Ngọc Long, nhạc Huỳnh Công Trứ)

Cái ánh sáng huyền diệu của vầng trăng lung linh tỏa, trong cái u buồn tịch mịch của màn đêm bao phủ, ở chốn rừng sâu thăm thẳm, lẫn tiếng mưa đêm thánh thót tha thiết u hoài, đã làm lay động nỗi nhớ nhà da diết khôn nguôi, làm trái tim trăn trở, dày vò, da diết vì nỗi nhớ quê xa đậm đà:

Ngôn ngữ câm khờ đêm bạc phận,
Như tiền máu lạnh xói tim đau,
Mưa rơi gầy guộc lời ru cũ
Sao đủ gây mê khoảnh khắc sầu ?
Lặng lẽ trăng nằm trơ cổ mộ,
Đìu hiu huyệt lạnh xót xa đưa,
Tiếng chim tắt lịm sầu lưu lạc,
Hun hút phương nào cổ lũy xưa ?"
(HĐ)

Dưới bóng trăng vàng vọt lan tỏa trên mái tranh, trên chiếc võng, giường tre, lẫn với âm thanh lúc đều đặn, lúc dồn dập, của những giọt mưa vô tình len lỏi, thấm tận vào xương tuỷ, tế bào, vào tâm hồn, dường như đồng cảm với người bạn tù ở nơi chốn âm u, với người lữ khách phương xa, đang khắc khoải chờ đợi một tia sáng chập chờn, một thứ ánh sáng diệu kỳ chấp chới, lóe lên niềm tin yêu, mòn mỏi hy vọng một ngày đoàn viên thổn thức lệ trào . Đêm trăng lất phất mưa rơi, bồi hồi cảm xúc, gợi dậy hình ảnh trầm uất của một "Mùa Trăng Ướt" (tập truyện của nhà văn Phan Thái Yên), chạnh lòng những kẻ tha hương, xao động những tâm hồn ly khách :

Mùa trăng ướt đẫm vai gầy
Hương sen châu thổ ngật ngầy châu thân
Cuối cùng cho một mùa xuân
Người lưu dân trở lại, thân phận buồn
Tự trầm tôi giữa cội nguồn
Một ngày nắng hiếm, biển tuôn sóng sầu ...
(cảm đề "Mùa Trăng Ướt- truyện Phan Thái Yên")

Cái hoài niệm về quê cha đất cũ, nơi gia đình sum họp, về quá khứ thân thương êm đềm cứ chập chờn xôn xao ám ảnh, bồn chồn day dứt mãi trong tâm hồn thi nhân. Nỗi ngậm ngùi ảo não của người thơ đã hội nhập với cái không gian tĩnh lặng mênh mông của đất trời, nỗi buồn riêng mang của lòng mình hòa chung với cái sầu bát ngát của rừng núi trùng điệp thăm thẳm mênh mang .."Chim kêu chấn động đời thương tích, Gió lộng lung lay kiếp sống thừa, Trong thoáng hoang vu hồn tro bụi , Ray rứt u hoài những hạt mưa ..." (HĐ)

mời nghe: Tiếng Mưa Đêm
(nhạc Lê Mạnh Trùy, lời Vương Ngọc Long, ca sĩ: Quang Minh)

Đêm mưa rơi trong rừng sâu
Nghe bơ vơ đời dở dang
Trời im vắng nghe tiếng quạ kêu, đêm đen bàng hoàng
Ngày về đợi mong xót xa
Lở làng đời cơn gió cuốn
Cánh chim đơn côi khuất chân trời, lặng yên bóng mâyMưa rơi rơi trong hồn đau
Miên man âm thầm lẻ loi
Sầu theo gió đưa lá rụng bay,
xa xăm ngày về
Trời buồn lạnh tênh ánh trăng
Bóng đời tàn phai sắc lá
Vết thương đau chia cách bẽ bàng,
đìu hiu tiếng mưaLệ sương mỏng manh oan khiên phận kiếp
Mưa rơi đêm hú tiếng rừng vọng đưa
Bồi hồi thăm nhau tình nghĩa trung trinh
Xin cám ơn người, bàn tay êm áiMưa chơi vơi trên đồi cao
Đêm cô liêu hồn tả tơi
Lòng thao thức năm tháng đợi mong, mưa rơi bần thần
Ngày về lệ tuôn ướt vai
Khóc cười đoàn viên thổn thức
Tiếng mưa đêm xao xuyến ngỡ ngàng, như giấc mơ
(lời thơ Vương Ngọc Long, nhạc Lê Mạnh Trùy)Một khi đã xa quê hương làm thân ly xứ bất đắc đĩ, những hoài niệm về tuổi thơ, về căn nhà cũ, về quê làng xưa, vẫn như âm ỉ bùng cháy trong hồn, những nguồn cảm xúc man man đó như dòng sông quê dạt dào tuôn chảy, như được khơi dậy, tuôn trào, sưởi ấm bởi những tia sáng lung linh sáng rọi của vầng trăng trên trời cao, trong những đêm một mình chờ sáng, trăn trở, thổn thức theo "Tình khúc chia phôi ngân vang buồn , Mộng cố hương thao thức từng đêm ..."

mời nghe: Một Mình Đêm Trăng
(nhạc Nguyễn Tuấn, lời Vương Ngọc Long, ca sĩ Hương Giang)

Một mình đêm trăng, đồi vắng tơ liễu buông thẩn thơ
Mộng ước chơi vơi nhớ làng quê
Lặng thầm cô đơn, nhìn bóng trăng soi nghiêng chân đồi
Lòng mãi xôn xao thiết tha chờ
Hồn viễn du đến khung trời xưaMột mình đêm trăng, làn gió xao xuyến bao sầu vương
Màn khói sương đêm lững lờ buông
Dòng đời mênh mang, lạnh buốt tim côi trong đêm buồn
Vọng tiếng ru đêm mơ vỗ về
Lòng xốn xang chất ngất tình quêMãi nhớ quê nhà xa khuất mờ
Chất ngất đêm dài bao dấu yêu
Một mình nghẹn ngào nhớ
Bóng tre làng Mẹ quê
Thánh thót mưa bên thềm
Gíá buốt thương đau đời dở dangNgậm ngùi đêm nay, lòng xót xa khúc ca từ ly
Lặng ngắm trăng ngơ ngác trời mây
Bàng hoàng cô liêu thầm nhớ quê hương bao năm trời
Tình khúc chia phôi ngân vang buồn
Mộng cố hương thao thức từng đêm
(lời Vương Ngọc Long, nhạc Nguyễn Tuấn)

Hình ảnh của vầng trăng ẩn hiện ở nơi chốn xa xăm, lãng đãng trong màn sương khói của nhớ thương, hoài niệm, mang lại những cảm xúc xao xuyến, bất ngờ, bộc bộ sự gắn bó của con người với thiên nhiên, với đất nước quê hương dù xa cách ngàn trùng . Vầng trăng không lặng lẽ lung linh tỏa sáng, mà hình như muốn an ủi, vỗ về, nói hộ thay cho những nỗi niềm tha thiết, đằng đẵng khôn nguôi . Trăng đang tròn sáng đó, rồi từ từ hao khuyết theo định luật luân hoàn của vũ trụ , nhưng trong trái tim yêu của kẻ xa quê, trăng tròn hay khuyết giữa trời đêm bao la vẫn mãi in hình bóng của quê hương chập chùng, xa lắc xa lơ. Hình ảnh đó thể hiện những khát khao đậm đà, chan hòa giữa những kỷ niệm ngọt ngào, với những cảm xúc thương đau, trăn trở, dằn vặt nội tâm của kiếp người tha hương "Nửa trời Tây trăng xanh gầy hao khuyết, Bóng chiều quê .. da diết mãi một đời.."

mời nghe: Nỗi Nhớ Chia Hai
(nhạc Minh Thao, thơ Vương Ngọc Long, ca sĩ Khắc Dũng)

Thương nỗi nhớ đem chia làm hai nửa
Nửa chiều quê nghiêng bóng đợi xuân về
Nửa trời tây sương buông lòng buốt giá
Đêm tần ngần tiếng nhạc gió lê thêMây bay mãi xa chân trời mất hút
Nhớ làng quê đâu dễ tỏ nên lời
Nắng vàng hoa như thương mùa chưa tới
Vẽ vời chi khói Tết thả lưng trờiNgày tháng cũ lăn vòng bao tuổi nhớ
Nhập nhòe trong ký ức nỗi bâng khuâng
Khều chút nữa cho lòng thêm ấm áp
Gió đâu về hoa gạo rụng đầy sân...Ba mươi Tết trong tôi đầy nỗi nhớ
Cuối trời đông lất phất giọt mưa buồn
Nửa trời Tây trăng xanh gầy hao khuyết
Bóng chiều quê .. da diết mãi một đờiNửa chiều quê...là nỗi nhớ khôn nguôi
(thơ Vương Ngọc Long, nhạc Minh Thao)

Cái vẻ đẹp của quê hương muôn vẻ muôn màu mà con người từ khi sinh ra và lớn lên, đã tương thông, đồng cảm, phải là những chất liệu cần thiết gợi cảm, nhen nhúm âm ỉ trong lòng, để bất chợt một ngày nào đó khi phải làm thân ly xứ, xa quê, trước những sôi động và biến đổi của thời cuộc, trước những thương đau hiện hữu, bỗng nhiên khát khao cháy bỏng, bật phát thành lời, như một cuộc phơi bày bản ngã, để nói lên được những điều sâu kín nhất, những hoài vọng, ước mơ, những trăn trở suy tư, những buồn đau day dứt ẩn chứa lặng lẽ, âm thầm trong tiềm thức bấy lâu, khi tạm dung ở nơi đất khách quê người . Giữa một đêm trăng lạnh, trống vắng, ánh sáng của vầng trăng lẻ loi giữa trời sương dằng dặc, đã trở thành hình ảnh mơ hồ, bồi hồi xúc đông, tạo nên những giai điệu xao xuyến não nuột, thấm sâu vào hồn tủy, nặng trĩu tâm tư, ngân rung mãi trái tim người : "Căn nhà ta tạm trú, Quạnh quẽ vầng trăng thơ, Ngậm ngùi đêm tĩnh mặc, Sông núi sầu bơ vơ" ...

mời nghe: Xin Người Chút Quê Hương
(nhạc Phạm Anh Dũng, thơ Vương Ngọc Long, ca sĩ Bảo Yến)

Nhớ hôm nào bỏ xứ
Lặng lẽ chiều chia xa
Dạt trôi đời vô định
Bốn phương đâu là nhà ?Ta nhìn ta khánh tận
Hồn buồn như lá khô
Nhạt nhòa trang ký ức
Lệ vỡ trời hư vôCăn nhà ta tạm trú
Quạnh quẽ vầng trăng thơ
Ngậm ngùi đêm tĩnh mặc
Sông núi sầu bơ vơLời ru trong tiềm thức
Xa xăm mấy dặm ngàn
Dưới hiên nhà dĩ vãng
Lắt lay cánh mai vàngMùa xuân vừa chợt thức
Nhập cuộc đời tha phương
Ta lê chân hành khất
Xin người chút quê hương
(thơ Vương Ngọc Long, nhạc Phạm Anh Dũng)

Qua bao trải nghiệm trên những chặng đường trong cuộc sống, khi nỗi niềm nhớ quê dâng cao dạt dào, và cảm thấy đôi khi cần biểu đạt những cảm xúc tình cảm, những suy nghĩ riêng tư, những nuối tiếc âm thầm, bấy lâu nay đã đè nén, như một yếu tố tâm lý của con người trong lẽ sống đời thường, trong cái phù du bào ảnh của cõi nhân sinh, và tự vấn thân phận con người :

Chợt một tối ánh trăng soi vằng vặc
Giữa trời cao lồng lộng đến vô cùng
Ngồi diện tâm bên dòng sông thủy nguyệt
Sắc thân mình có phải cái không không ? (HĐ)

Trăng vẫn tỏa sáng lung linh, lấp lánh bàng bạc trên trời cao, cái "tôi" vẫn hiện hữu trên thế gian này, cuộc sống vẫn còn đó trên mảnh đất tạm dung, nhìn trăng, muốn gửi gắm tâm sự cùng trăng, muốn đưa tâm hồn hướng về Quê Huơng, nơi chôn rau cắt rún của Quê Cha Đất Mẹ, như muốn cùng trăng được chia sẻ, an ủi, vơi bớt những nỗi thống khổ long đong của thân phận làm người, làm thân ly xứ bất đắc dĩ ...Quê hương là nơi chốn để nguồn mạch của kỷ niệm, của luyến nhớ yêu thương được khơi dẫn, để phát hiện và bộc lộ những buồn vui sâu thẳm của tâm hồn.
Nhìn vầng trăng quạnh quẽ giữa màn đêm bao la nơi đất khách quê người, mà muốn thể hiện và dàn trải tấm lòng khao khát thèm nhớ của một thời thơ ấu, tuổi trẻ hồn nhiên, của quá khứ vui buồn đã qua …. Đôi khi là những cảm xúc tuy chủ quan, nhưng cảm thấy tha thiết chân thành, cảm thông ân nghĩa, để bộc lộ tình cảm, giải thoát muộn phiền, và di dưỡng tâm hồn … Nhiều khi muốn tự hỏi vầng trăng viễn xứ sao cảm thấy lạnh lùng, không thơ mộng như vầng trăng quê xưa, sáng vời vợi, gần gũi và tha thiết . Tâm trạng nỗi nhớ quê hương xứ sở như còn lẩn quất đâu đó trong ánh trăng suông vàng vọt trước hiên nhà viễn xứ, để mà thầm tự hỏi lòng :

Một dấu hỏi hoài chưa chấm dứt
Xác xơ cuộc lữ kẻ lưu đày
Dáng đời chẻ khúc bao nhiêu nhánh
Có nhánh xuân nào biếc cỏ cây
Nghĩa núi tình sông đêm hải ngoại
Bao giờ lữ mộng hết cầm canh ?
Bao giờ trăng nở quỳnh hương ngát
Gọi tuổi thơ về lướt thướt xanh .....
Thao Thức Cầm Canh Đêm Lữ Mộng (Hải Đà)

Hải Đà-Vương Ngọc Long